Chokai we wczesnych latach trzydziestych.
Picture: World War II Database

Po wejściu do służby jednostki typu Takao utworzyły 4. Dywizjon Krążowników w ramach 2. Floty, przydzielone do Morskiego Rejonu Yokosuka, gdzie pozostały jako formacja szkolna do czasu wybuchu wojny japońsko-chińskiej w 1937 roku. Krótko później Takao i Atago skierowano do stoczni dla przebudowy, Chokai zaś został trafił na wody chińskie, gdzie działał z przerwami to listopada 1941 roku. Wtedy też trafił do 7. Dywizjonu Krążowników, zaś jego pierwszą akcją po 7 grudnia była próba przechwycenia brytyjskiego Force Z w rejonie Singapuru. Potem brał udział w opanowaniu Sumatry oraz walkach na Morzu Jawajskim, jak i wypadzie Połączonej Floty na Ocean Indyjski (gdzie siły nawodne, w tym i Chokai, zatopiły kilka statków handlowych). W maju 1942 roku przeszedł pomniejszą modernizację uzbrojenia, zaś w sierpniu wziął udział w bitwie koło wyspy Savo (Guadalcanal), podczas której był okrętem flagowym. Zakończyła ona zatopieniem czterech alianckich krążowników, Chokai otrzymał jednak kilka trafień pociskami wystrzelonymi przez USS Quincy i USS Astoria, tracąc 34 ludzi. W rejon Wysp Salomona powracał jeszcze kilka razy, w późniejszym okresie stacjonując głównie w Truk. W czerwcu 1944 wziął udział w bitwie na Morzu Filipińskim, w trakcie której nie odniósł żadnych uszkodzeń i bez problemów dotarł potem do Japonii. Z końcem września został przypisany do operacji Sho-I-Go, czyli próby odparcia amerykańskiej inwazji na Filipiny. 22 października ostatni raz wyszedł w morze.

Chokai (na pierwszym planie) wraz z rodzeństwem, październik 1938.
Picture: Yamato Museum via Reddit

Operacja filipińska w październiku 1944 roku oznaczała kres służby dla wszystkich czterech jednostek typu Takao. Znalazły się one w zgrupowaniu admirała Kurity, idącego nieco okrężną drogą z Brunei do zatoki Leyte. Zaraz po północy 23 października zespół został namierzony radarem w przejściu Palawanu przez okręt podwodny USS Darter, działający w parze z USS Dace. O 5:24 Darter trafił co najmniej czterema torpedami ze skutkiem fatalnym Atago, do tamtego momentu jednostkę flagową zespołu. Dziesięć minut później Dace storpedował Takao, który wprawdzie nie zatonął, ale odesłany do Brunei, potem zaś do Singapuru nigdy więcej nie wyszedł o własnych siłach w morze (w 1946 został zatopiony jako cel w cieśninie Malacca). Dwadzieścia dwie minuty później cztery torpedy z Dartera otrzymał Maya, co skończyło się jego szybkim zatonięciem. Tylko Chokai poszedł dalej, w kierunku morza Sibuyan.

Ma Morzu Sibuyan Kurita stracił wprawdzie pancernik Musashi, ale udało mu się dotrzeć przez cieśninę San Bernardino w pobliże Zatoki Leyte, gdzie trwała amerykańska inwazja. W zasadzie powinno się to skończyć zagładą zespołu inwazyjnego, jako że mający osłaniać go zespół lotniskowców floty admirała Halseya został wywabiony wcześniej na północ w pogoni za lotniskowcami wiceadmirała Ozawy (wysłanymi właśnie w roli przynęty, co zadziałało wręcz idealnie), zaś sześć obecnych w zatoce Leyte starych pancerników, które przyczyniły się kilka godzin wcześniej do rozgromienia południowego zespołu wiceadmirała Nishimury (z pancernikami Fuso i Yamashiro), nie byłoby w dziennym boju godnym przeciwnikiem dla Nagato, czy zwłaszcza Yamato (a na dodatek dysponowały one już nader niewielkim zapasem amunicji). Stało się jednak inaczej, o czym zdecydowało kilka ważnych czynników. Pierwszym było amerykańskie panowanie w powietrzu, chociaż maszyny z lotniskowców eskortowych nie dysponowały wieloma środkami do zwalczania jednostek nawodnych (niemniej radziły sobie, jak mogły). Drugim całkiem nowoczesne urządzenia radarowe i systemy kierowania ogniem, które po stronie japońskiej nie były podobnie rozwinięte. Dodatkowo pomocne było niejakie zagubienie przeciwnika, który nie wiedział dokładnie, z kim walczy. Nieznajome z sylwetek lotniskowce eskortowe urastały w jego oczach do czegoś w randze lotniskowców floty, których samoloty pokazały już wcześniej, jak mogły być groźne. Co więcej, dowodzący zespołem wiceadmirał Kurita był w kiepskiej formie psychicznej, spowodowanej między innymi przymusową kąpielą po zatopieniu flagowego krążownika Atago koło Palawanu, jak i ogólnym wyczerpaniem. Nie tylko konkretną akcją, ale i zapewne wojną jako taką. Lata później wyznał, iż nie miał serca do tej bitwy i nie chciał składać wielkiej ofiary z życia i krwi swoich ludzi w sytuacji, gdy nawet jego wygrana nie zmieniłaby już wyniku wojny.

Śródokręcie Chokai zapewne w 1938 roku.
Picture: World War II Database

Do walki doszło nad ranem, Chokai otworzył w jej trakcie ogień o 5:58, biorąc na cel lotniskowce eskortowe. O 8:51 sam dostał się pod ich ostrzał, jak i ostrzał niszczyciela USS Roberts. Uważa się, że wtedy właśnie otrzymał sześć trafień pociskami kalibru 127 mm, wystrzelonymi zapewne z lotniskowca eskortowego USS White Plains (który posiadał na stanie jedno jedyne takie działo). Zgodnie z powszechnym mniemaniem miały one spowodować wybuch torped na pokładzie krążownika, jednak obecnie wiadomo, że tak się nie stało (o czym niżej, przy opisie wraku). Coś jednak mu uczyniły, gdyż o 8:56 Chokai wyszedł z szyku w lewo i zasygnalizował "uszkodzenie na pokładzie". Kilka chwil później, o 9:05, Avanger z USS Kitkun Bay trafił krążownik bombą, która musiała poważnie uszkodzić siłownię. O 9:55 okryty dymem Chokai dryfował już bez mocy (co odnotowali obserwatorzy z krążownika Tone). Przydany mu jako eskorta niszczyciel Fujinami zaczął około 10:06 zdejmować z niego załogę, po czym, jak podał w znacznie późniejszym, wieczornym już meldunku, zatopił krążownik torpedami. I wiele więcej nie wiadomo, gdyż dwa dni później, 27 października, Fujinami został zaatakowany w pobliżu Mindoro przez samoloty z lotniskowca USS Essex i poszedł na dno wraz z całą załogą oraz wszystkimi uratowanymi z Chokai. Nikt nie przeżył, żeby zdać relację z wydarzeń...

Skan sonarowy Chokai - dziób skierowany jest w lewo
Picture: Navigea Ltd. RV Petrel

Już samo jego odkrycie było pewnym zaskoczeniem, gdyż wcześniej pozostawał jednym z "kandydatów" do tytułu najgłębiej położonego wraku (dobrze poniżej 8 tysięcy metrów - kolejnym jest ciężki krążownik Suzuya, zatopiony podczas tej samej bitwy). Znaleziono go jednak na głębokości 5173 metrów, na skraju Rowu Filipińskiego. Co więcej, po tym pierwszym zaskoczeniu szybko pojawiły się kolejne. Wiązały się one ze skalą zniszczeń, znacznie mniejszą, niż oczekiwano. Spoczywający na równej stępce kadłub stracił jedynie część dziobową (znalezioną w pozycji odwróconej w odległości 300 metrów), nosi też ślady pewnych zniszczeń na śródokręciu (głównie w obszarze przedniego masztu i kominów, których na wraku nie ma). Są także ślady ognia, który strawił część przedniej nadbudówki. Brak jednak świadectw tego, co wedle relacji miało poprzedzić samozatopienie krążownika, czyli wybuchu własnych torped. Wszystkie cztery wyrzutnie torpedowe pozostały najwyraźniej nieuszkodzone (i znaleziono je puste), pokład i burty nie noszą śladów katastrofy choć w przybliżeniu porównywalnej do tego, co spotkało ciężki krążownik Mikuma podczas odchodzenia spod Midway (doszło na nim do takiego właśnie wybuchu własnych torped, zaś jego skutki zostały dobrze udokumentowane na zdjęciach). Stało się oczywistym, że znane relacje muszą rozmijać w tej kwestii z rzeczywistym przebiegiem zdarzeń.

Wieże numer 1 i numer 2 na podkładzie dziobowym
Picture: Navigea Ltd. RV Petrel

Wszystkie pięć wież artylerii głównej pozostało na miejscu, niemniej zastanawiające jest, że znaleziono je w komplecie w pozycji neutralnej. Najwidoczniej po uszkodzeniu maszynowni walczący wcześniej krążownik zachował jeszcze dość mocy dla zasilania mechanizmów obrotowych wież. No i ktoś taki rozkaz, z jakiegoś powodu wydał. W wielu miejscach wraku widać zachowaną ciemnoszarą farbę, którą Chokai był pomalowany, chociaż jej odcień sprawia, że obszary nietknięte zębem czasu mniej kontrastują z tym strawionymi erozją, niż w przypadku okrętów US Navy, malowanych zazwyczaj barwą jasnoszaroniebieską. Zaś gorszy stan zachowania tej farby (niż na przykład na znajdującym się nie tak daleko lotniskowcu USS St. Lo) pozwala przypuszczać, że stosowane przez Połączoną Flotę farby były już wtedy niezbyt wysokiej jakości - z relacji historycznych wiadomo, iż bliżej końca wojny japońskie arsenały miały poważne problemy z materiałami malarskimi i z czasem zaczęto nawet sięgać po różne zamienniki wcześniej używanych kolorów.

Najwyższy pomost przedniej nadbudówki
Picture: Navigea Ltd. RV Petrel

Imponująca przednia nadbudówka, podobnie jak w przypadku krążownika Maya, zachowała się w całości, aż do najwyższego poziomu włącznie. Tyle, że niektóre jej fragmenty, zwłaszcza w górnej partii, zostały wcześniej uszkodzone przez ogień. Co ciekawe, widoczność na głębokości ponad 5 tysięcy metrów jest najwyraźniej w tym miejscu trochę gorsza, niż w rejonie Palawanu, gdzie spoczywa Maya (oraz Atago - 1850 metrów), co zapewne nie dozwoliło na sporządzenie udanych szerszych ujęć. Udało się jednak udokumentować nie tylko wszystkie poziomy na mostku, jak i działa kalibru 127 mm, nadal stojące na pokładzie po obu stronach miejsca po kominach. Widać też część działek 25 mm. Jedną z katapult dostrzeżono w odległości około 60 metrów od wraku, poza tym jednak brak istotniejszego pola szczątków. Niemal wszystko, co teoretycznie mogło się oderwać, pozostało jednak na pokładzie.

Film dokumentujący stan wraku przedstawia wszystkie cztery wyrzutnie torpedowe i widać, że żadna z nich nie nosi śladów uszkodzeń, w żadnej nie ma też torped (wystrzelonych być może wcześniej ze względów bezpieczeństwa). Nie daje się dostrzec śladów eksplozji rezerwowych torped, składowanych obok wyrzutni. Z drugiej strony wiadomo, że Chokai został w pewnej pozbawiony możliwości poruszania się, musiało więc to zostać spowodowane jakimś innym czynnikiem - być może rzeczywiście pechowym trafieniem z lotniskowca USS White Plains, jednak charakter wywołanych tym uszkodzeń musiał być inny, niż dotąd sądzono - na przykład ograniczył się tylko do uszkodzenia maszynki sterowej czy innego istotnego systemu (nie pozbawiając okrętu całkowicie mocy), zanim jeszcze samolot US Navy ulokował bombę 230 kg w kadłubie krążownika, wyłączając jego przednią maszynownię (ta bomba wystarczyłaby zapewne do wytłumaczenia dostrzeżonych zniszczeń na śródokręciu oraz śladów ognia na nadbudówce). Pojawiają się też sugestie, iż Chokai padł ofiarą "przyjaznego ostrzału" z pancernika Kongo, niemniej wydaje się to nader mało prawdopodobne.

Pokład na rufie Chokai zapadł się wyraźnie, co jednak najprawdopodobniej jest skutkiem implozji wypełnionych wciąż powietrzem przedziałów, do której doszło krótko po zniknięciu okrętu pod wodą (wedle jednej z relacji przed opuszczeniem okrętu nakazano otwarcie wszystkich drzwi w grodziach wodoszczelnych, ale w przypadku zatonięcia dziobem i wejścia rufy pod wodę jako ostatniej części okrętu nie mogło to wiele przyspieszyć napływu wody tamże). Ster i co najmniej jedna śruba (wewnętrzna lewoburtowa) są na swoich miejscach. Implozja jest też zapewne odpowiedzialna za zapadnięcie się dachu wieży numer 4. Na prawej burcie, na wysokości wieży numer 2, dostrzeżono uszkodzenie burty poniżej pasa pancernego, ale trudno powiedzieć, czy jest to skutek trafienia torpedą, czy raczej ślad bliskiej eksplozji bomby głębinowej, zrzuconej z amerykańskiego samolotu. Nie udało się zidentyfikować miejsca trafienia torpedy czy torped z niszczyciela Fujinami, niemniej ta eksplozja (eksplozje?) mogła mieć miejsce na dziobie, w rejonie gdzie doszło później do pęknięcia kadłuba, zakończonego oderwaniem się części dziobowej (zapewne nie na powierzchni, ale nieco później, zważywszy że znajduje się ona niezbyt daleko od wraku, jak na tak długą drogę na dno).