HMAS Canberra (1927) |
l |
|
|
Położenie stępki
09.093.1925
Wodowanie 31.05.1927
W służbie od 10.07.1928
Modernizacje 1942
Zatopiony 09.08.1942
Typ County [Kent], liczba jednostek w typie 13 |
Wyporność
9 850, pełna 10 000 ts
Wymiary d-192,5 s-20,8 z-6,5 m
Uzbrojenie 8x203, 4x102, 4x40 mm
Pancerz pb 76-38, pp 38-32 mm
Prędkość maks. 31,5 w
Załoga 751-819 |
|
l
|
|
HMAS Canberra przy Kings Wharf w Wellington
w latach trzydziestych
Photograph 1/2-100605 of Photographic Archive of Alexander Turnbull
Library, Wellington, New Zealand
|
Typ County był pierwszym i przedostatnim w Royal
Navy typem krążowników "waszyngtońskich", czyli zaprojektowanych
zgodnie z postanowieniami traktatu waszyngtońskiego z 1922 roku
(wyporność nie przekraczająca 10 tysięcy ton, maksymalny kaliber
dział 203 mm). Bezpośrednio po nich pojawiły się jeszcze dwa "oszczędnościowe"
krążowniki typu York, niemniej od początku lat trzydziestych Royal
Navy postawiła z dobrym w sumie skutkiem na budowę lekkich krążowników
uniwersalnego przeznaczenia i nigdy więcej nie wróciła już do tematu
ciężkich krążowników. Licząca aż 11 jednostek (w służbie Royal Navy)
seria była wielokrotne na różne sposoby modernizowana, włącznie
z ujęciem jednej rufowej wieży czy obniżeniem (dla zmniejszenia
wagi) pokładu na rufie, jednak australijskich jednostek to nie objęło.
|
Budowane w latach 1924-1929 powstały w trzech
podklasach: Kent (w niej mieściły się jednostki australijskie),
London i Norfolk. Planowana czwarta, Surrey, nie została nigdy zrealizowana.
Podczas II wojny światowej stracono łącznie trzy, zaś ostatni z
pozostałych trafił na złom w 1959 roku. Ogólnie zgrabne, o charakterystycznej
sylwetce, zdawały się łączyć w architekturze okrętowej konserwatywne
wzory z okresu pierwszej wojny z niektórymi nowymi koncepcjami i
wymaganiami taktycznymi. Chociaż dość szybkie, były jednak słabo
opancerzone, z dodanymi dla równowagi bąblami przeciwtorpedowymi.
Posłużyły też za wzór dla krążowników typu Canarias wybudowanych
w Hiszpanii (w kontrolowanych przez Vickersa-Armstronga stoczniach):
Canarias i Baleares. Oba zostały wprowadzone do służby
w połowie lat trzydziestych, przy czym pierwszy z nich zatonął w
1938 roku podczas wojny domowej, drugi trafił na złom dopiero w
1977. Różniły się one w pewnym stopniu sylwetką od pierwowzoru,
ale pokrewieństwo było widoczne.
|
HMAS Canberra w Sydney w latach trzydziestych
Photograph: RAN Historical, Heritage Collection ID 04637
|
Zwodowane jako szósty i siódmy krążownik typu
County Canberra i Australia zostały zamówione przez
rząd australijski w 1924 roku w ramach pięcioletniego programu rozbudowy
floty (ponadto w 1943 roku Australia przejęła czasowo jeszcze jeden
okręt tego typu: HMS Shropshire, mający zastąpić utraconą
pod Guadalcanalem jednostkę). Canberra wszedł do służby jako
drugi, dwa miesiące po bliźniaku, i spędziwszy jeszcze blisko pół
roku na europejskich wodach, 4 grudnia 1928 wyruszył na antypody
przez Gibraltar, Freetown, Cape Town i Durban, zawijając 25 stycznia
1929 roku do Fremantle.
|
|
l
|
|
HMAS Canberra opuszcza port Wellington
na Nowej Zelandii, udając się na Wyspy Salomona, 22 lipca 1942 roku
Official U.S. Navy photo 80-G-13454-A from the U.S. Navy Naval History
and Heritage Command
|
W latach trzydziestych HMAS Canberra operował
głównie na australijskich wodach, dwa razy (1932 i 1937) odwiedzając
China Station (wydzieloną formację Royal Navy skupioną wkoło Singapuru
i Hong Kongu), trzy razy Nową Zelandię. Wraz z początkiem wojny
podjął służbę patrolową i eskortową na Oceanie Indyjskim. W lutym
1941 przechwycił niemiecki statek zaopatrzeniowy Coburg i
otworzył do niego mało celny ogień z dużego dystansu, co skończyło
się samozatopieniem nie mającego szans na ucieczkę frachtowca (wraz
z prowadzonym pryzem). Przyłączenie się Stanów Zjednoczonych do
wojny oznaczało rozpoczęcie w styczniu 1942 roku współpracy z US
Navy w ramach zespołu ANZAC, niemniej okres między lutym a majem
1942 okręt spędził w stoczni w Sydney, po czym został skierowany
na Morze Koralowe (do Task Force 44, wraz krążownikami USS Chicago
i USS Salt Lake City), a następnie przeniesiony do zespołu
TF 62, działającego w rejonie Wysp Salomona. 5 sierpnia 1942 roku
zameldował się w grupie TG 62.3 pod Guadalcanalem.
|
Niszczyciele
US Navy USS Blue (z lewej) i USS Patterson przejmują
załogę HMAS Canberra po bitwie koło wyspy Savo, 9 sierpnia
1942.
Official U.S. Navy photo 80-G-13488 from the U.S. Navy Naval History
and Heritage Command
|
Pozostająca pod dowództwem brytyjskiego admirała
Victora Crutchleya grupa wsparcia i osłony walczących na wyspie
Guadalcanal oddziałów obejmowała trzy ciężkie krążowniki typu Astoria:
Astoria,
Quincy i
Vincennes, jak i USS Chicago (typu Northampton) oraz
australijskie HMAS Canberra i HMAS Australia (oba
typu County). Ich uzupełnieniem były lekkie krążowniki USS San
Juan i HMAS Hobart. Była to spora siła, która jednak
już w nocy z 8 na 9 sierpnia musiała stawić czoła japońskiemu zespołowi,
złożonemu z pięciu ciężkich i dwóch lekkich krążowników, których
załogi reprezentowały znacznie wyższy poziom wyszkolenia w nocnych
walkach. Co więcej, udało im się zaskoczyć zarówno patrolujące na
zachód od Savo dwa amerykańskie niszczyciele (jeden z nich ostatecznie
zatapiając), jak obie grupy patrolujących na wschód od Savo krążowników.
Doprowadziło to do bezprecedensowej klęski alianckiego zespołu,
przy czym jako pierwsza zaatakowana została grupa południowa, złożona
z HMAS Canberra i USS Chicago.
|
HMAS Canberra tonie nad ranem 9 sierpnia
1942 roku
Photograph: Australian War Memorial, ID Number 137295
|
Walka rozpoczęła się po cichu, od wystrzelenia
o godzinie 01:38 salwy torped przez japońskie okręty. W tym samym
czasie dostrzeżone zostały też odległe o około 16 kilometrów amerykańskie
krążowniki grupy północnej, przez co japońska kolumna zmieniła kurs,
idąc na spotkanie z nimi, jednocześnie szykując się do akcji artyleryjskiej
przeciwko krążownikom grupy południowej. O 01:43 towarzyszący grupie
południowej niszczyciel dostrzegł wreszcie przeciwnika, niemniej
w tej samej niemal chwili katapultowane jeszcze przed północą trzy
wodnopłatowce z japońskich krążowników zrzuciły flary oświetlające,
które wyeksponowały HMAS Camberra i USS Chicago. Australijski
krążownik natychmiast zaczął szykować się do walki, jednak było
już za późno.
|
Wprawdzie udało się wymanewrować wymierzone w
okręt torpedy, jednak ledwo minutę później HMAS Canberra
dostał się pod ostrzał najpierw dwóch, potem łącznie czterech japońskich
ciężkich krążowników, prowadzony z dystansu 4-5 tysięcy metrów.
W ciągu kilkunastu minut otrzymał co najmniej 24 trafienia, które
wyłączyły z użytku obie kotłownie i pozbawiły okręt mocy zanim jeszcze
australijski krążownik zdążył oddać choć jeden strzał czy poinformować
pozostałe jednostki, co właściwie się dzieje. W tym samym czasie
na USS Chicago budzono dopiero dowódcę, zaś moment później
amerykański krążownik został trafiony torpedą w część dziobową i
ciężko uszkodzony odszedł z rejonu starcia, także nie uprzedzając
grupy północnej o obecności przeciwnika, co fatalnie się dla niej
skończyło. HMAS Canberra stanął tymczasem w dryfie z przechyłem
na prawą burtę. Co więcej, zameldowano wówczas także o wybuchach
dwóch torped, chociaż żadna z nich nie pochodziła najpewniej z japońskich
jednostek (które wystrzeliły ich aż 19 do Australijczyka, jednak
nie odnotowały ani jednego trafienia). Przypuszcza się więc, iż
mogły to być torpedy niszczyciela USS Bagley, który skryty
za północnym zespołem zaiste oddał salwę w ogólnym kierunku przeciwnika.
Gdy walka dobiegła końca, HMAS Canberra wciąż utrzymywał
się na wodzie, niemniej po ocenie skali uszkodzeń maszynowni zdecydowano
o samozatopieniu okrętu. Jego załoga została zdjęta z pokładu jeszcze
około 5:00 (umniejszona o 74 poległych, przy czym kolejne 10 osób
zmarło później na skutek obrażeń). Krążownik otrzymał najpierw cztery
torpedy od niszczyciela USS Selfridge (który użył też dział),
co jednak nie spowodowało zatonięcia okrętu, przez co dobity został
kolejną torpedą przez niszczyciel USS Ellet. Ostatecznie
przewrócił się na prawą burtę i zniknął pod wodą około godziny 8:00.
|
|
l
|
|
Cieśnina Żelaznego Dna (Iron Bottom Sound), zwana
dawniej Sealark Sound albo Savo Sound, znajdująca w archipelagu
Wysp Salomona między wyspami Guadalcanal i Florida, od zachodu zaś
ograniczona wysepką Savo, zyskała swoją nazwę po zaciętych walkach,
jakie toczyły się tam w latach 1942-43. Jej wody pochłonęły wtedy
kilkadziesiąt statków i okrętów, których żelazne kadłuby zaczęły
odchylać wskazówki kompasów. Pierwszy raz została spenetrowana w
sierpniu 1992 roku przez Roberta Ballarda, kolejne badania prowadzili
tam: Paul Allen (2015, 2018) oraz ekipa japońska z Kyushu Institute
of Technology (2017). Jak dotąd zlokalizowano w jej obrębie 27 wraków
okrętów (oraz kilka kolejnych w pobliżu).
|
|
|
l
|
|
Wrak HMAS Canberra został zlokalizowany
i zbadany latem 1992 roku przez zespół Roberta Ballarda z pokładu
jednostki badawczej Laney Chouest podczas drugiego podejścia
do tematu (pierwsze miało miejsce w 1991 roku i zakończyło się praktycznie
bezowocnie). Nie była to jednak najbardziej udana wyprawa znanego
eksploratora, nękana częstymi awariami sprzętu i cierpiąca na brak
czasu, niemniej udało się w jej trakcie po raz pierwszy uzyskać
dane o niektórych wrakach Cieśniny Żelaznego Dna, w tym także krążownikach
Northampton, Quincy, Atlanta i okręcie liniowym
Kirishima.
|
Wrak HMAS Canberra wedle stanu z sierpnia
1992 roku
Na podstawie ilustracji Kena Marshalla zamieszczonej w The Lost
Ships of Guadalcanal
|
Znajdujący się na średniej
głębokości 760 metrów wrak nosi ślady upływu czasu i uległ już dość
intensywnej korozji, przez co górna część przedniej nadbudówki odpadła
i zsunęła się za prawą burtę, niemniej spoczywający na równej stępce
kadłub zachował się w całości. Na miejscu są też wieże artylerii
głównej, ukierunkowane wciąż dokładnie tak samo, jak podczas ostatniej
walki okrętu. Kominy i maszty odpadły najpewniej jeszcze podczas
tonięcia, niemniej katapulta pozostała na swoim miejscu. W sumie
można powiedzieć, że względnie płytko leżące szczątki okrętu uległy
wyraźnie większej degradacji, niż inne, tylko trochę głębiej znajdujące
się w tej okolicy wraki.
|
|
l
|
Tekst o udziałe HMAS Canberra w bitwie koło wyspy Savo Flickr
Opis bitwy koło wyspy Savo w Wikipedii
Strona poświęcona HMAS Canberra w Wikipedii
Informacja o HMAS Canberra (I) na stronie Royal
Australian Navy
Robert D. Ballard, Rick Archbold The Lost Ships of Guadalcanal,
Warner/Madison Press, 1993
|
l |
Copyright © 2018
by Estraven
|