HMS Neptune - zapewne jeszcze w okresie przedwojennym
Picture: Grace's Guide

HMS Neptune, podobnie jak pierwotnie wszystkie jednostki typu, otrzymał imię zaczerpnięte z greckiego antyku (Leander to postać tragicznego kochanka z jednego z mitów, Amfion to jeden z synów Zeusa, zaś Apolla, Ajaksa, Achillesa, Faetona czy Oriona nie trzeba chyba bliżej przedstawiać), przy czym można dodać, że była to praktyka w UK dość naturalna - lekki krążownik Neptune był dziewiątym już okrętem Royal Navy o tej nazwie, otrzymał ją bezpośrednio po pancerniku, jedynym w swoim typie, zwodowanym w 1909 roku i wycofanym w 1921. Niewiele można znaleźć informacji o służbie krążownika w pierwszych pięciu latach po wprowadzeniu do służby, co sugeruje, że nie obfitowała ona w ważkie wydarzenia i była związana głównie z zadaniami szkoleniowymi. Wiadomo natomiast, że marcu 1941 roku przeszedł modernizację obejmującą między innymi zdjęcie katapulty na śródokręciu oraz zastąpienie głównego masztu trójnożnym.

HMS Neptune, zapewne na początku wojny
Picture: Samilhistory

Do Scapa Flow powrócił przez Gibraltar w lutym 1941 roku, po czym został poddany wspomnianej już modernizacji. Po zakończeniu prób wziął pośrednio udział w maju w "polowaniu na Bismarcka", między innymi dołączając w jego trakcie do osłony pancernika HMS King George V i lotniskowca HMS Victorious. W czerwcu przeszedł wraz z konwojem na Południowy Atlantyk, w lipcu powracając do Floty Śródziemnomorskiej i Force K. Z nim to został skierowany najpierw do osłony konwojów maltańskich, potem zaś (18 grudnia, dzień po pierwszej bitwie pod Syrtą) na przechwycenie włoskiego konwoju, zmierzającego do Trypolisu. Brytyjski zespół składał się w tej akcji z trzech lekkich krążowników (oprócz Neptune były to HMS Penelope i HMS Aurora, oba typu Arethusa) i czterech niszczycieli. W trakcie tej akcji, około 20 mil od Trypolisu, grupa weszła nie nieznane wcześniej pole minowe, postawione w czerwcu przez włoskie okręty.

HMS Neptune w 1941 roku, w wojennym kamuflażu
Picture: from John McGregor via The Neptune Association

Pierwszy został porażony dwoma minami HMS Neptune. Jedną zdołał zneutralizować trałem, druga wybuchła na poszyciu kadłuba. Krótko potem trafił na trzecią, która uszkodziła ster i śruby (w praktyce odrywając zapewne rufę) i uczyniła okręt niezdolnym do manewrów. W tym stanie blisko trzy godziny później zdryfował na czwartą minę, która eksplodowała na śródokręciu. W ciągu niewielu chwil przewrócił się i zatonął ze stratą niemal całej załogi. Spośród trzydziestu osób, które znalazły się żywe w wodzie, ostatecznie przeżyła tylko jedna, uratowana pięć dni później przez włoski torpedowiec. Tak wysoka liczba ofiar wiązała się w dużej mierze z faktem, że większość pozostałych okrętów zespołu także odniosła poważne uszkodzenia podczas nocnej akcji - oba pozostałe krążowniki z trudem powróciły na Maltę, zaś jeden z niszczycieli, które podeszły wcześniej do Neptune z zamiarem holowania krążownika, również wszedł na minę (i szereg godzin później został samozatopiony). Drugi z niszczycieli otrzymał w tej sytuacji rozkaz, żeby trzymać się z dala...

Batymetryczne obrazy wraku HMS Neptune
Picture: Royal Navy via The Neptune Association

Pierwsza informacja o odnalezieniu wraku HMS Neptune została ogłoszona 21 maja 2016 roku w Plymouth, podczas spotkania The Neptune Association, które to stowarzyszenie odegrało zapewne sporą rolę w zachęcaniu Royal Navy do przeprowadzenia poszukiwań. Pierwszy ich etap został wykonany wczesną wiosną 2016 przez HMS Enterprise, jeden z dwóch okrętów badawczych posiadanych przez RN. Miało to miejsce podczas pobytu jednostki u brzegów Libii w ramach akcji kontroli i pomocy w kryzysowej sytuacji uchodźczej na Morzu Śródziemnym. Uzyskane obrazy batymetryczne pozwoliły na jednoznaczną identyfikacją wraku spoczywającego na głębokości około 150 metrów, kilka kilometrów na południe od oficjalnej pozycji zatonięcia (ale nadal poza libijskimi wodami terytorialnymi). Druga część badań została przeprowadzona między 7 a 9 kwietnia 2018 roku przez HMS Echo, siostrzaną jednostkę Enterprise, wykonującą na swojej zmianie na Morzu Śródziemnym dokładnie te same zadania, co poprzednik. Akcja poszukiwań podmorskich została potraktowana przez Royal Navy jako część szkolenia w obsłudze specjalistycznego sprzętu. Tym razem uzyskano także obrazy z użyciem sonaru bocznego, zaś wyniki akcji zostały przedstawione przez porucznika komandora Toma Beckera (z załogi HMS Echo) na spotkaniu The Neptune Association 18 maja 2018 roku, które także odbyło się w Plymouth.

Można zauważyć, że poza wspomnianymi okazjami Royal Navy nie zaprezentowała oficjalnie żadnych więcej materiałów dotyczących poszukiwań i identyfikacji wraku HMS Neptune, najwyraźniej nic na ów temat nie trafiło także do serwisów informacyjnych. Tym samym dostępny materiał ilustracyjny jest bardzo skąpy i ogranicza się do tego, co przedstawiono na spotkaniu i zamieszczono odnotowująco na stronie internetowej stowarzyszenia. Jak podano w prezentacji, wrak krążownika spoczął na głębokości 150 metrów na lewej burcie, z doskonale odróżnialnymi na obrazach sonarowych przednimi wieżami, przednią nadbudówką, kominem i głównym masztem. Fragment wraku, zapewne rufowy, spoczywa w odległości około 500 metrów na zachód od głównego masywu kadłuba, który wydaje się też nosić ślady pęknięcia w tylnej części. Brak zdjęć podwodnych znaleziska (z wypowiedzi przedstawiciela Royal Navy można wnioskować, że HMS Echo nie dysponuje sprzętem w typie ROV, który pozwoliłby na ich uzyskanie), ale nie wyklucza się dalszej jego eksploracji.