SMS Cöln w 1919 roku w Scapa Flow
Picture: Imperial War Museums via Wikipedia

SMS Dresden w 1919 roku w Scapa Flow
Picture: Battleships, Cruisers

Po wejściu do służby z początkiem ostatniego roku wojny, oba krążowniki znalazły się w składzie Hochseeflotte, przypisane do 2. Grupy Rozpoznawczej. W kwietniu wzięły udział w operacji przeciwko brytyjskiemu konwojowi w pobliżu Norwegii, niemniej ostatecznie siły niemieckie rozminęły się mocno z przeciwnikiem i nie doszło do żadnej wymiany ognia. W sierpniu zostały włączone do planów ostatecznej operacji przeciwko Royal Navy, która miała w zamyśle poprawić pozycję negocjacyjną Niemiec po przegranej wojnie. Oba lekkie krążowniki chciano skierować do ujścia Tamizy, gdzie atakami na jednostki handlowe odciągnęłyby nieco uwagę floty brytyjskiej. Do operacji nie doszło ostatecznie na skutek buntu załóg na większości jednostek - wojna była już przegrana i nic nie mogło tego zmienić i niezbyt miało sens ginąć w bitwie "o pietruszkę". Swoje dołożyły też rewolucyjne nastroje, silne wówczas w Europie. Dresden został nawet częściowo zatopiony podczas skierowania na krótko do Swinemünde (z obawy przed akcją zbuntowanych jednostek), ale ostatecznie skończyło się na strachu i dość szybko przywrócono okrętowi pływalność.

SMS Cöln na początku okresu internowania
Picture: Scapa Flow Wrecks

SMS Dresden w 1919 roku w Scapa Flow
Picture: Imperial War Museums via Wikipedia

Zawarcie rozejmu w Compiegne oznaczało również zdecydowanie o losie niemieckiej floty. Jednostki nawodne miały zostać w większości internowane, co objęło również SMS Cöln i SMS Dresden. Oba miały niejakie problemy z dotarciem do miejsca internowania, którym było Scapa Flow na Orkadach. Pierwszy z powodu awarii w kotłowni, drugi z powodu przecieków kadłuba. Przez następne pół roku kotwiczyły tam z redukowanymi stopniowo załogami, wraz z całą flotą oczekując na ustalenie traktatu wersalskiego. Nie oczekiwano jednak po nim niczego dobrego dla Niemiec, co spowodowało przyjęcie opcji samozatopienia okrętów, aby nie dostały się w ręce niedawnego nieprzyjaciela. Było to w oczywisty naruszenie warunków rozejmu, niemniej dla Brytyjczyków w sumie wygodne, bo gwarantowało zniszczenie drugiej po Royal Navy europejskiej floty, której jednostki mogłyby wzmocnić państwa trzecie. Gdy rano 21 czerwca 1919 roku zaczęto wprowadzać zamysł w czyn, Cöln zatonął o 13:50, Dresden ledwie kilkanaście minut po nim.

Samozatopienie Hochseeflotte w Scapa Flow było największym takim samobójczym gestem w całej nowożytnej historii. Objęło 74 jednostki, z których zdecydowana większość znalazła się na dnie kotwicowiska. Było wśród nich 10 pancerników, 5 krążowników liniowych, 5 lekkich krążowników i 32 niszczyciele. Brytyjczycy zdołali zapobiec zatopieniu tylko części okrętów (z ciężkich jednostek - jednego pancernika). Zalegające w Scapa Flow wraki były później złomowane przez ponad dwadzieścia lat, aż na dnie pozostały tylko te znajdujące się najgłębiej, w tym trzy pancerniki i cztery lekkie krążowniki. Od 1979 roku uznaje się tych siedem wraków za zabytki i otacza ochroną.

Kotwica SMS Cöln
Picture: Clemens

Rufowy kabestan na wraku SMS Dresden
Picture: Clemens

SMS Cöln jest najlepiej zachowanym z czterech znajdujących się w Scapa Flow wraków krążowników. Spoczywa na głębokości 32 metrów, na prawej burcie. Podobnie jak Dresden, był w okresie międzywojennym częściowo złomowany, co wiązało się głównie ze rozdarciem burty w rejonie maszynowni (dla dotarcia do najcenniejszych elementów wykonanych z metali nieżelaznych, jak skraplacze) i zdjęciem śrub. Jest to wszakże jedyna zniszczona sekcja kadłuba, poza tym prezentującego się do dzisiaj niemal w całości. Wrak jest mocno obrośnięty i zasiedlony przez różne okazy podmorskiego życia, sądząc zaś po filmach udostępnianych przez nurków, widoczność na dnie jest zwykle dość znośna.

Wizualizacja wraku SMS Cöln stworzona na podstawie obrazu sonarowego
Picture: 3Deep Media & Scapa Flow Wrecks

Wrak SMS Dresden opadł na zbocze podwodnego wzgórza, przez co jego dziób znajduje się na głębokości 25 metrów, rufa zaś 38 metrów. Kadłub spoczywa na lewej burcie z nadbudówkami w kiepskim raczej stanie, co wiąże się najpewniej z pochyłością dna - wrak stopniowo osuwa się, przewracając się jednocześnie do góry dnem. Pokład dziobowy odpadł już z latami, ukazując wnętrze krążownika. Jego maszynownia także została otwarta w okresie międzywojennym dla złomowania zawartości, ale spora część urządzeń pozostała, jak na przykład turbiny. Wtedy też pozbawiono okręt śrub, pozostawiając tylko wsporniki wałów. Oba wraki są już od dłuższego czasu względnie łatwo dostępnymi atrakcjami turystycznymi dla wielu amatorów nurkowania, zaś w 2017 roku zostały gruntownie obadane przez archeologów z Orkney Research Center for Archaeology, co pozwoliło na stworzenie ich szczegółowych obrazów sonarowych.

Wizualizacja wraku SMS Dresden stworzona na podstawie obrazu sonarowego
Picture: 3Deep Media & Scapa Flow Wrecks