| Położenie stępki
16.12.1897 Wodowanie 28.06.1899 W służbie od 10.07.1900, RAN - 01.03.1913 Modernizacje - Zatopiony 18.02.1931 Typ Pelorus, liczba jednostek w typie 9 |
Wyporność
2 200 ts Wymiary d-95,48 s-11,2 z-4,6 m Uzbrojenie 8x102, 8x47 mm Pancerz pp 51-38 mm Prędkość maks. 19,5 w Załoga 225 |
|
Krążowniki pancernopokładowe była rozwijane
przez Royal Navy w dwóch zasadniczych grupach - krążowników drugiej
i trzeciej klasy. Krążowniki pierwszej klasy, jakkolwiek część z
nich też należała konstrukcyjnie do pancernopokładowych (protected
cruisers) były jednak ujmowane jako krążownik pancerne. Oprócz nich
powstawały jeszcze krążowniki zwiadowcze, wśród których część również
nosiła cechy pancernopokładowych. Był to więc model opancerzenia
dość w swoim czasie popularny (i stosowany także w predrednotach),
jednak niezależnie od niego każda flota rozwijała własny system
klasyfikacji, związany z przeznaczeniem i parametrami jednostek.
Krążowniki trzeciej klasy miały wszakże kilka innych jeszcze charakterystycznych
cech, różniących je od pobratymców. Przede wszystkim nie otrzymywały
podwójnego dna i były z reguły mniejsze, o słabszym uzbrojeniu.
Ponadto nie były budowane dla współpracy z flotą, ale dla wypełniana
pomocniczych zadań, zwłaszcza w służbie kolonialnej. W praktyce
bywało z tym bardzo różnie.
|
|
Typ Pelorus był pochodną starszego
o pięć lat typu Pearl, tyle że ze zredukowanym kalibrem dział artylerii
głównej (102 zamiast 120 mm), podobnymi jednak wymiarami a nawet
sylwetką. Co było charakterystyczne dla typu, to że w kolejnych
jednostkach zastosowano różne typy kotłów. Miało być rodzajem testu
technicznego, ale doprowadziło w sytuacji, w której część okrętów
okazała niezbyt przydatna do służby. Z tego też powodu pierwszy
z nich (HMS Pomone) został trwale wycofany już w 1910 roku
i był potem wykorzystywany jako hulk. Jego śladem podążył także
HMS Pactolus, zaś w latach 1913-1914 trzy kolejne jednostki
posłano po prostu na złom. Pozostałe miały zostać skreślone ze stanu
floty w 1915 roku, jednak wojna zmusiła do zachowania ich w służbie.
Jedna została w trakcie konfliktu zatopiona (HMS Pegasus
- w Zanzibarze, przez |
|
Nieco odmienny był los dwóch jednostek, które
zostały przekazane Royal Australian Navy. Pierwszą z nich był HMS
Pioneer, darowany Australii w 1913 roku, drugą HMS Psyche,
wypożyczony dwa lata później. Operacja przebiegła stosunkowo prosto,
jako oba one służyły wcześniej (pierwszy od 1905, drugi od 1903)
w Dywizjonie Australijskim. Oba miały być w zamierzeniu jednostkami
szkolną, ale ostatecznie wykorzystywano je podczas wojny bojowo.
HMAS Psyche, wycofany ze służby w 1918 roku, został po częściowej
rozbiórce sprzedany prywatnej firmie z przeznaczeniem na magazyn,
ale w 1940 zatonął niedaleko brzegu podczas sztormu. Jego wrak był
w latach 1950-73 wykorzystywany przez RAN do szkolenia nurków, potem
zaś, w ramach trochę innego szkolenia, został rozsadzony materiałami
wybuchowymi.
|
|
|
Pierwszy okres służby HMS Pioneer
w Royal Navy upłynął w większości na Morzu Śródziemnym, niemniej
już po dwóch latach został stamtąd odwołany i po przeglądzie w metropolii
wysłany na antypody, do Dywizjonu Australijskiego. Pozostawał w
jego składzie do jesieni 1912 roku, kiedy to został oficjalnie zdjęty
ze stanu Royal Navy, zaś z początkiem marca 1913 został przekazany
Royal Australian Navy jako dar od Admiralicji. W lipcu rozpoczęto
remont okrętu, zakończony dopiero w styczniu następnym roku. Wówczas
to krążownik podjął swoje obowiązki jako jednostka szkoleniowa dla
rezerwistów, wszelako z początkiem sierpnia, gdy zaczęła się I wojna
światowa, przeszedł w pełnoprawny tryb bojowy. Natychmiast też podjął
służbę patrolową u zachodnich wybrzeży Australii. Już 16 sierpnia
przechwycił tam niemiecki statek handlowy SS Neumunster i
odprowadził go jako pryz do Fremantle. 26 sierpnia powtórzył to
z niemieckim statkiem pasażerskim SS Thuringen, który pod
nazwą Cooee został następnie przekazany Indiom jako transportowiec
wojska.
|
|
Z początkiem listopada okręt miał dołączyć do
konwoju, wiozącego australijskich i nowozelandzkich żołnierzy do
Egiptu, jednak poważna awaria maszyny zmusiła go do zawrócenia.
Jego miejsce zajął HMAS Sydney i to jemu przyszło potem zmierzyć
się z niemieckim krążownikiem
SMS Emden. W styczniu 2015 Pioneer został na wezwanie
Admiralicji skierowany na wody Wschodniej Afryki, gdzie brał następnie
udział w blokadzie oraz likwidacji krążownika
SMS Königsberg, licznych patrolach, jak i atakach na niemieckie
posiadłości, których centrum było Dar-es-Salaam. Ostrzał miasta
w trakcie ofensywy oddziałów lądowych w latem 1916 roku był ostatnią
akcją bojową krążownika. |
|
W drugiej połowie sierpnia Pioneer wyruszył w drogę powrotną do Australii, gdzie dotarł w październiku. Jak podsumowano to lata później, będąc najstarszym i wcale nie nowoczesnym, zaznał najwięcej walki podczas tamtej wojny spośród wszystkich jednostek RAN (co znalazło wyraz w honorowym odznaczeniu okrętu w 2010 roku za udział w kampanii "Niemiecka Afryka Wschodnia 1915-16"). W początku listopada tego samego roku został wycofany ze składu floty, po czym do 1922 pełnił funkcje pomocnicze w bazie Garden Island. W 1923 został rozbrojony, po czym przekazano były już krążownik pod kontrolę Commonwealth Shipping Board. Ona zaś sprzedała go w kolejnym roku cywilnemu nabywcy, chociaż wówczas był to już najpewniej sam kadłub, czy też raczej (jak można sądzić po stanie wraku) pozbawiona górnych pokładów skorupa kadłuba o wartości złomu. Trudno powiedzieć, jaki użytek zamierzał uczynić z niego nowy właściciel, niemniej koniec końców kadłub ów został zatopiony 18 lutego 1931 jakieś 4 kilometry od brzegu Vaucluse, wschodniego przedmieścia Sydney. |
 HMS Pioneer w suchym doku w Simonstown w Południowej Afryce, 1 września 1915. Picture: Australian War Memorial |
|
Wrak HMAS Pioneer został zlokalizowany
w 2014 roku przez ekipę poszukiwaczy działającą z pokładu RV Southern
Surveyor. Spoczywa na równej stępce na głębokości 67 metrów,
zaś zachowana w większości struktura kadłuba wznosi się nad pięć
metrów ponad poziom dna. Jakkolwiek jego wnętrze przedstawia dość
chaotyczny obraz (głównie za sprawą częściowego złomowania przed
zatopieniem), dziób i rufa ze sterem okazały się prawie nietknięte,
co pozwoliło na względnie szybką identyfikację znaleziska (wody
w okolicy Sydney usiane są wrakami, w tym i wielu okrętów wojennych).
|
HMS Pioneer na stronie Royal Australian Navy
Informacja o odnalezieniu wraku HMS Pioneer: NSWrecks
Opis wraku HMS Pioneer: Damien Siviero Photography
Film z zejścia do wraku HMAS Pioneer w 2014 roku: Vimeo
Wizyta na wraku HMAS Pioneer z 2016 roku: You Tube