SMS München (1904)
l
 
Indeks

Aktualnosci
Capital Ships

Nieco historii
Utracone K

Aboukir
Adm. Graf Spee
Adm. Nachimow
Alb. da Barbiano
Alb. da Giussano
Alm. Oquendo
Amphion
Argyll
Armando Diaz
Ashigara
Astoria
Atlanta
Black Prince
Blas de Lezo
Blücher (1908)
Blücher (1937)
Bremen
Brummer
Canberra
Card. Cisneros
Cassandra
Cezare Rossarol
Charleston
Charybdis
Chokai
Cöln (1909)
Cöln (1916)
Cressy
Cristóbal Colón
Curacoa
Curlew
Czerw. Ukraina
Defence
De Ruyter
Dmitrij Donskoj
Dragon
Drake
Dresden (1907)
Dresden (1917)
Durban
Edinburgh
Elbing
Emden
Exeter
Falmouth
Frankfurt
Frauenlob
Friedrich Carl
Furutaka
G. d. Bande Nere
Gius. Garibaldi
Haguro
Hampshire
Helena
Hermes
Hogue
Houston
Huron
Indianapolis
Infanta M. Teresa
Java
Jingyuan
Jintsu
Juneau
Kaiser Joseph I
Karlsruhe
Kinu
Kléber
Komintern
Königsberg
Krasnyj Kawkaz
Kuma
Kumano
Ladoga
Maine
Mainz
Manchester
Maya
Midilli
Mogami
München
Nachi
Neptune
Northampton
Nürnberg (1916)
Pallada
Pathfinder
Penguin
Perth
Pioneer
Prinz Adalbert
Prinz Eugen
Quincy
Raleigh
Rochester
Rostock
Sakawa
San Diego
Scharnhorst
Schurz
Strasbourg II
Sydney
Thames
Undine
Vincennes
Vizcaya
Warrior
Wiesbaden
Wilkes-Barre
Zenta
Zhiyuan

Położenie stępki 1903
Wodowanie 30.04.1904
W służbie od 10.01.1905
Modernizacje 1914
Zatopiony 25.10.1921
Typ Bremen, liczba jednostek w typie 7
Wyporność 3 278, pełna 3 780 ts
Wymiary d-111,1 s-13,3 z-5,53 m
Uzbrojenie 10x105, 10x37 mm
Pancerz pp 80 mm
Prędkość maks. 22 w
Załoga 301

l

SMS München, zapewne około 1910 roku
Picture: Cay Jacob Arthur Renard, NH 46826, Naval History and Heritage Command
Zgodnie z nomenklaturą obowiązującą w Kaiserliche Marine typ Bremen zaliczał się do małych krążowników (Kleiner Kreuzer), konstrukcyjnie były to wszelako krążowniki pancernopokładowe. Powstały w ramach szeroko zakrojonego programu rozbudowy niemieckiej floty, ujętego w tak zwane "prawo morskie" (Flottengesetze), definiujące szczegółowo jaki ma być pożądany w perspektywie kilku lat stan liczebny marynarki wojennej i jakie środki zostaną przeznaczone na jej rozwój. Typ Bremen (wraz ze wcześniejszym typem Gazelle - 10 jednostek - i późniejszym typem Königsberg - 4 jednostki) został ujęty w pierwszej takiej ustawie z 1898 roku, która zakładała uzyskanie przez flotę stanu 30 lekko opancerzonych krążowników do 1904 roku. Jednocześnie ustalała limit lat, po upływie których stare okręty będzie należało zastąpić nowymi, co wiązało się z automatycznym przydziałem środków na ich budowę.

Projektowane wówczas w Niemczech kolejne serie lekkich krążowników były dość podobne do siebie i zwykle każda następna była w jakimś stopniu rozwinięciem poprzedniej. Także i typ Bremen był mocno wzorowany na typie Gazelle, pierwszych niemieckich lekko opancerzonych krążownikach. Otrzymał takie samo uzbrojenie w działa kalibru 105 mm, niemniej opadający ku burtom pancerz ze stali Kruppa został znacznie pogrubiony (80 wobec 25 mm). Z drugiej strony, chociaż większe od pierwowzoru, okręty typu Bremen nadal zaliczały się do niewielkich, wedle późniejszych o kilkadziesiąt lat standardów lokowały się rozmiarami w okolicy dużych niszczycieli, osiągając jednak tylko 23 węzły (Gazelle: 21 w). Niemniej budowane były z nie tylko dla współdziałania z flotą na wodach macierzystych, ale także (a może przede wszystkim) do służby kolonialnej - jako jednostki nie wymagające wielkich zasobów, na które w warunkach odległych terytoriów trudno było liczyć, zdolne jednocześnie do długich i samodzielnych rejsów.


SMS München, kartka pocztowa
Picture: deutsche-schutzgebiete.de
Spośród siedmiu krążowników typu Bremen największą sławę zyskał SMS Leipzig, skierowany wraz z początkiem służby na dalekie akweny. W 1914 roku znajdował się w składzie Eskadry Wschodnioazjatyckiej i podobnie jak większość jej okrętów został zatopiony w grudniu tego samego roku podczas bitwy koło Falklandów - w jego przypadku po wielogodzinnym pościgu w wykonaniu krążowników HMS Glasgow i HMS Cornwall. SMS Bremen zatonął w 1915 na Bałtyku. Z pięciu jednostek, które przetrwały Wielką Wojnę, trzy zostały przejęte przez Wielką Brytanię: Lübeck, Danzig i München. Dwie, Hamburg i Berlin, pozostały w służbie niemieckiej (w Reichsmarine) jako jednostki szkolne. Na początku lat dwudziestych poddano je modernizacji, która objęła między innym przebudowę dziobu na kliprowy. Wycofane ze służby do połowy lat trzydziestych były następnie wykorzystywane jako hulki mieszkalne. Hamburg miał zostać złomowany w 1944 roku, ale wcześniej zatonął w porcie podczas brytyjskiego bombardowania. Podniesiono go w 1949, w 1956 ostatecznie demontując okręt. Berlin dotrwał nietknięty do końca II wojny w Kilonii, niemniej w maju 1947 roku został wykorzystany dla pozbycia się zapasów amunicji chemicznej i zatopiony wraz z jej ładunkiem na obszarze Skagerraku.
l

SMS München
Picture: Militaer Wissen
Po wejściu do służby SMS München został przydzielony do Hochseeflotte, gdzie wykonywał jednak z początku "zlecenia specjalne", związane z testowaniem broni torpedowej i łączności bezprzewodowej. W 1907 wszedł w skład 3. Grupy Rozpoznawczej, zaś wraz z wybuchem wojny przeniesiono go do 4. Grupy Rozpoznawczej i skierowano na Bałtyk, ale tym razem tylko na krótko. W styczniu 1915 roku pozostawał w pogotowiu podczas bitwy koło Ławicy Dogger, ale w samej walce nie wziął udziału. Powróciwszy na Bałtyk działał w rejonie Gotlandii, biorąc udział w kilku potyczkach.

Uszkodzona burta SMS München, 21 października 1916 roku
Picture: H05405, Australian War Memorial
W marcu 1916 ponownie znalazł się na Morzu Północnym i krótko później wziął wraz z 4. Grupą Zwiadowczą udział w bitwie jutlandzkiej. Najpierw starł się w jej trakcie z jednostkami z brytyjskiego 3. Dywizjonu Lekkich krążowników, otrzymując dwa trafienia, z których jedno spowodowało eksplozję czterech kotłów i poważne trudności z utrzymaniem pary. Podczas nocnego odchodzenia z obszaru walki jego grupa trafiła na 2. Dywizjon Lekkich Krążowników. Gdy HMS Southampton poraził fatalnie krążownik SMS Frauenlob, w panującym zamieszaniu München omal nie zderzył się z tonącym okrętem. Został przy tym kilkukrotnie trafiony przez HMS Falmouth, odnosząc kolejne, dość poważne uszkodzenia, między innymi steru. Dotarł jednak portu, raz tylko wszczynając po drodze fałszywy alarm i otwierając ogień do pustego horyzontu (niemniej nie był tego dnia osamotniony w panicznych czy histerycznych nastrojach). Stracił podczas tej bitwy ośmiu ludzi zabitych i dwudziestu rannych, zaś jego naprawa trwała potem do 30 czerwca.
Podczas nieudanej próby "powtórki z Jutlandii", którą admirał Scheer zarządził w pierwszej połowie października 1916 roku, München został w drodze do brytyjskich brzegów storpedowany koło Ławicy Dogger przez okręt podwodny HMS E38. Do jego kadłuba dostało się jakieś 500 ton wody, która zanieczyściła dodatkowo wodę kotłową. Pozbawiony mocy musiał zostać wzięty na hol, między innymi przez siostrzany SMS Berlin. Po powrocie do bazy, od pewnej chwili już o własnych siłach, został skierowany do doku w Wilhelmshaven, nie zdecydowano się wszakże na remont okrętu. Jako niezdolny do dalszej służby od 1918 pełnił rolę hulku mieszkalnego dla załóg patrolowców. W następnym roku wykreślono go ze składu floty, zaś w 1920 został na mocy postanowień traktatu wersalskiego przekazany Wielkiej Brytanii, która wykorzystała go w 1921 roku jako cel dla ćwiczebnych strzelań torpedowych, topiąc okręt w zatoce Firth of Forth.
l
Najstarsza dostępna informacja o lokalizacji wraku SMS München pochodzi z września 1959 roku, kiedy to został zbadany sonarowo przez jednostkę HMS Scott. Wiadomo też, że w 1970 pewna prywatna firma usiłowała zakupić prawa do niego, zapewne w celach złomiarskich, zaś w 1977 pojawiły się skargi rybaków, rwących na wraku sieci. Kolejne badanie, w wykonaniu firmy Oceonics (UK) Ltd., miało miejsce w sierpniu 1993 roku, gdy zastosowano również sonar boczny, uzyskując informację, iż obiekt ma 112 metrów długości i wznosi się 9 metrów ponad dno. Wrak został opisany jako dobrze zachowany i leżący z przechyłem na głębokości 58 metrów (ta ostatnia wartość pochodzi z raportu z 2002 roku). Mike Clark, który dotarł do wraku kilka lat później, podał głębokość około 45 metrów i wspomniał w swojej książce Wrecks & Reefs of Southeast Scotland (2010), iż spoczywa on na lewej burcie i stan jego zachowania należy określić jako całkiem dobry.

Orientacyjne położenie wraku SMS München w zatoce Firth of Forth
l
SMS München w Wikipedii
SMS München w serwise Militaer Wissen
Opisy wraku SMS München na stronie John Gray Centre
Podobne opisy na stronie Historic Environment Scotland
l
Copyright © 2020 by Estraven