Furutaka - już po modernizacji - i Kinugasa (na drugim planie) w 1941 roku
Picture: Wikimedia

Wraz z wejściem do służby z końcem marca 1926 roku Furutaka został przydzielony do Okręgu Morskiego Yokosuka, zostając jednostką flagową 5. Dywizjonu Krążowników. Pod koniec 1926 roku zamontowano na jego wieży numer cztery platformę dla wodnosamolotu pływakowego Heinkel HD 25, zaś z początkiem następnego roku podwyższono nieco kominy dla zredukowania zadymienia pomostu. W kolejnych latach dokonano jeszcze kilku poprawek konstrukcyjnych, między innymi usprawniając wentylację kotłowni i wzmacniając podstawy dział artylerii głównej. W ramach kolejnych wizyt w stoczni, a było ich sporo, w pierwszych miesiącach 1932 roku zmodernizowano ponadto artylerię przeciwlotniczą i zamontowano katapultę dla samolotu pokładowego (platforma okazała się mało praktyczna i usunięto ją już w 1930 roku).

Furutaka pobiera paliwo z tankowca Tsurumi, 1935 rok
Picture: Wikimedia

Ostatecznie między marcem 1937 a kwietniem 1939 roku dokonano gruntownej przebudowy okrętu, która wiązała się w pierwszym rzędzie z wymianą dział artylerii głównej i zredukowaniem liczby wież działowych z sześciu do trzech (przez co obie jednostki upodobniły się mocno do spokrewnionego typu Aoba), wymianą kotłów i modernizacją maszyn, jak i zamontowaniem nowych wyrzutni torpedowych oraz solidniejszej katapulty. Krążownik otrzymał ponadto bąble przeciwtorpedowe, które zwiększyły wyporność i szerokość kadłuba, niemniej nie zlikwidowało to całkowicie problemów ze statecznością. Podczas przeprowadzonych w styczniu 1939 roku oficjalnych prób prędkości, okręt osiągnął 32,95 węzła. Jakkolwiek modernizacja poprawiła osiągi oraz możliwości bojowe najstarszych japońskich ciężkich krążowników, przy sześciu ledwie działach kalibru 203 mm były one w przeddzień wojny najsłabszymi spośród jednostek tej klasy w Połączonej Flocie.

W początku grudnia 1941 roku Furutaka był częścią 6. Dywizjonu Krążowników, składającego się z czterech spowinowaconych ze sobą jednostek. Wraz z nimi wyszedł w morze już 4 grudnia i w czasie ataku na Pearl Harbor brał udział w operacji opanowania Guam, po czym przeszedł do Truk a następnie w rejon wyspy Wake. Po kapitulacji tamtejszego amerykańskiego garnizonu skierował się na południe, biorąc następnie udział w walkach o Nową Gwineę, a kilka miesięcy później również w bitwie na Morzu Koralowym, skąd przyszło mu (wraz z Kinugasą) eskortować uszkodzony lotniskowiec Shokaku do Truk. Z początkiem czerwca powrócił do Kure, gdzie spędził kilka dni w suchym doku, po czym wraz z początkiem sierpnia został skierowany w rejon Wysp Salomona. Akurat w porę, aby wziąć udział w bitwie koło wyspy Savo, która zakończyła się zatopieniem czterech alianckich ciężkich krążowników i poważnym uszkodzeniem piątego. Furutaka otrzymał w jej trakcie tylko dwa trafienia, niemniej podczas dziennego odwrotu z rejonu Gualdacanalu (10 sierpnia) okręt podwodny USS S-44 zdołał trafić bliźniaczy krążownik Kako trzema torpedami, które doprowadziły do eksplozji i zatonięcia jednostki. We wrześniu inny amerykański okręt podwodny, S-47, przeprowadził nieudany atak na krążownik typu Aoba, jak zameldowano oficjalnie, niemniej w rzeczywistości chodziło raczej o Furutakę.

11 października, podczas kolejnej akcji wzmocnienia garnizonu japońskiego na Gualdalcanalu, zespół mający w składzie trzy pozostałe w służbie krążowniki typów Furutaka i Aoba natknął się w późnych godzinach wieczornych się na grupę bojową US Navy złożoną w pierwszym rzędzie z ciężkich krążowników USS San Francisco, USS Salt Lake City oraz lekkich: USS Helena i USS Boise. Dotąd takie spotkania kończyły się zwycięstwami Połączonej Floty, której jednostki wykazywały nader wysoki poziom wyszkolenia w nocnych walkach, niemniej tym razem - i po raz pierwszy w trakcie tej wojny - Amerykanie zdołali wypracować przewagę, co udało im się przede wszystkim dzięki umiejętnemu wykorzystaniu radaru. W ten sposób bitwa u przylądka Esperance stała się pierwszą porażką Cesarskiej Floty w klasycznym boju, chociaż nie oznaczało to jeszcze zmiany równowagi sił.

Ostatnia walka krążownika Furutaka; obraz Howarda Gerrarda
Source: WHN

Wczesna lokalizacja przeciwnika z użyciem radaru zamontowanego na krążowniku USS Helena pozwoliła amerykańskiemu zespołowi na wypracowanie korzystnej pozycji, i to w klasyczny sposób, z ustawieniem kreski nad "T", kiedy to jedna strona może razić drugą pełnymi salwami burtowymi, tamta zaś jest w stanie odpowiadać tylko z przednich dział i musi jeszcze zastanawiać się, jak sprawnie zmienić kurs z mało rokującego na taki, który da szansę ocalenia. Do tego doszło zamieszanie w zaskoczonym zespole japońskim, którego dowódca, admirał Goto, nie od razu uwierzył, że to Amerykanie doń strzelają i sądząc, iż znajduje się pod bratobójczym ogniem nakazał dość beztroski zwrot o 180 stopni. Swoim ułatwiłoby to identyfikację, dla przeciwnika zaś było okazją do skuteczniejszego rażenia. Najpierw oberwał potężnie Aoba (zaś admirał Goto został na jego mostku śmiertelnie ranny), potem zaś Furutaka, przy czym najwięcej szkód przyniósł prowadzony w bliskiego dystansu ogień niszczyciela USS Duncan, przypieczętowany trafieniem torpedą, która wyłączyła przednią maszynownię. Co gorsza, doszło też eksplozji własnych torped krążownika i to ostatecznie przesądziło o jego losie. Zatonął rufą o 2:28, zabierając ze sobą 143 członków załogi. 514 osób uratowały japońskie niszczyciele, Amerykanie podnieśli z wody jeszcze 115 pokonanych przeciwników. Aoba, pomimo ciężkich uszkodzeń, zdołał powrócić o własnych siłach do bazy, podobnie jak i Kinugasa, który odniósł zdecydowanie lżejsze uszkodzenia.

Mapka obok obrazuje orientacyjną pozycję zatonięcia krążownika Furutaka. Jak widać znajduje się on daleko poza Cieśniną Żelaznego Dna, chociaż zatonął w ramach tej samej kampanii o panowanie nad Henderson Field na Guadalcanalu. Obecnie rozpoznana została zdecydowana większość wraków poległych wówczas jednostek, w tym praktycznie wszystkie zatopione w okolicy wyspy Savo. Wedle stanu na maj 2019 roku na odkrycie oczekują jeszcze krążowniki Chicago, Kinugasa (na południe od Guadalcanalu), Yura (blisko Santa Isabel), Kako (blisko Simbari), oraz lekki lotniskowiec Ryujo (na północ od Wschodnich Wysp Salomona). Z tego, co można sądzić, wszystkie one znajdują się na liście poszukiwawczej RV Petrel i możliwe, że ekipa statku zajmie się nimi w przyszłym sezonie.

Wrak krążownika Furutaka został odnaleziony przez ekipę RV Petrel (własność Vulcan Inc., firmy założonej przez Paula Allena, nadal prowadzącej zainicjowaną przez niego prospołeczną działalność). Miało to miejsce 25 lutego 2019 roku, w trakcie długiego rejsu badawczego w rejonie Wysp Salomona, który rozpoczął się od odnalezienia wraków lotniskowców USS Hornet i USS Wasp, zakończył zaś lokalizacją miejsc spoczynku japońskich krążowników Jintsu i Furutaka (pierwszych dwóch japońskich krążowników zlokalizowanych na głębszej wodzie, poza strefą nurkowania). Ponadto odszukano także japońskie okręty liniowe Hiei i Kirishima (ten drugi ponownie, po Ballardzie) oraz jeden z japońskich niszczycieli. Zaraz potem, w marcu, RV Petrel przeszedł na Filipiny, gdzie zajął się przejściem Palawanu, Morzem Mindanao i obszarem bitwy koło wyspy Samar, czyli wrakami pozostałymi po japońskiej próby kontrakcji podczas amerykańskiego lądowania w Zatoce Leyte w 1944 roku. Nikt nie dokonał jeszcze tak wiele w dziedzinie podmorskiej archeologii śladów drugiej wojny światowej, zaś ten rejs był bez dwóch zdań absolutnie wyjątkowy pod tym względem.

Wnętrze oderwanej części dziobowej
Picture: Navigea Ltd, RV Petrel

Silnie uszkodzona wieża numer 2
Picture: Navigea Ltd, RV Petrel

Pomost reflektora na śródkręciu
Picture: Navigea Ltd, RV Petrel

Lewoburtowa śruba Furutaki
Picture: Navigea Ltd, RV Petrel

Oderwana struktura mostku krążownika
Picture: Navigea Ltd, RV Petrel

Wrak Furutaki spoczywa na głębokości około 1400 metrów z odłamaną, zapewne w trakcie tonięcia, częścią dziobową (z pęknięciem tuż przed przednią wieżą; może to być skutek implozji lub osłabienia wręg po trafieniu torpedą), która znajduje się blisko reszty kadłuba - w pozycji na lewej burcie. Główna część wraku opadła na dno w pozycji wyprostowanej z zachowaną częścią nadbudówek oraz wszystkimi trzema wieżami artylerii głównej nadal w barbetach, z tym że wieża nr 2 nosi ślady poważnych zniszczeń odniesionych w trakcie walki. Przednia nadbudówka z mostkiem oderwała się od kadłuba i znajduje się odległości około 600 metrów od wraku w pozycji częściowo odwróconej. Oderwaniu uległa też jedna z wyrzutni torpedowych, odszukana jednak niedaleko wraku pomiędzy nim a mostkiem. Kadłub nosi ślady trafień pociskam z okrętów US Navy jak i korozji wywołanej spędzeniem dziesiątków lat na umiarkowanie dużej głębokości, niemniej pozostaje w pełni rozpoznawalny, z widocznym zarysem części nazwy okrętu na rufie. Z powodu niesprzyjającej pogody ekipa Petrela nie sporządziła tym razem obrazu wraku z użyciem sonaru bocznego, poszukiwania zostały przeprowadzone z pomocą sonaru pokładowego i wykorzystaniem dostarczonych przezeń danych batymetrycznych.