Lekki krążownik Kuma we wczesnych latach trzydziestych
Picture: WW Technik

Niemal natychmiast po wejściu do służby Kuma w 1920 roku Kuma został skierowany do udziału w japońskiej antybolszewickiej interwencji zbrojnej na Syberii (1918-1922), gdzie osłaniał jednostki desantowe i przez pewien czas stacjonował później w Port Arthur. Kolejne lata, aż do modernizacji w 1934 roku, upłynęły mu na rutynowej służbie. Zaraz potem wziął udział w wojnie chińsko-japońskiej (1935) i do końca 1938 roku pozostawał okrętem bazą dla podwodnych stawiaczy min działających u brzegów Chin, w kwietniu 1941 trafiając do 16. Dywizjonu Krążowników.

Kuma w Hanolili, 15 sierpnia 1925 roku
Picture: Naval Encyclopedia

Wraz z rozpoczęciem przez Japonię działań zbrojnych 7 grudnia 1941 roku został przypisany do sił atakujących Filipiny, najpierw północne, w marcu zaś południowe. W kwietniu został trafiony torpedą wystrzeloną przez ścigacz, jednak okazała się ona wadliwa (jak często zdarzało się to wówczas z torpedami używanymi przez US Navy). Kontynuował później osłanianie sił desantowych w rejonie Cebu oraz Corregidoru, do 12 kwietnia pozostając w rejonie Manili. Powrócił tam w październiku (po okresowym przeglądzie w Kure), po czym został skierowany do obszaru Malajów i Indonezji, gdzie pozostawał praktycznie do końca swojego żywota, służący przede wszystkim jako szybki transportowiec, z jedną modernizacją w listopadzie 1943 roku, którą przeprowadzono w Singapurze (do końca kariery nie otrzymał jednak radaru). Przeżył w tym czasie kilka ataków lotniczych, ale obyło się bez większych uszkodzeń.

11 stycznia 1944 Kuma wyszedł wraz z niszczycielem Uranami z portu na wyspie Penang dla odbycia ćwiczeń przeciwpodwodnych (!) i w ich to trakcie został przechwycony przez operujący z Cejlonu okręt podwodny HMS Tally-Ho, który po kilku manewrach dla wypracowania pozycji odpalił z odległości 1700 metrów salwę siedmiu torped. Nadciągające pociski zostały zauważone na pokładzie idącego z prędkością 24 węzłów krążownika, jednak zbyt późno rozpoczęty manewr unikowy okazał się nieskuteczny. Dwie torpedy trafiły w tylną część okrętu po prawej burcie, wywołując gwałtowny pożar i przechył rzędu 15 stopni. Drużyny awaryjne zadziałały na tyle skutecznie, że w ciągu siedmiu minut udało się zredukować przechył do 13 stopni i skierować okręt w stronę mielizn, jednak zaraz potem doszło na rufie do wybuchu własnych bomb głębinowych krążownika, który zatonął ostatecznie 12 minut od pierwszego trafienia ze stratą 138 ludzi. Tally-Ho wymknął się cały i zdrowy mimo przeprowadzonych przez niszczyciel Uranami ataków.

Lekki krążownik Kuma, 1935 rok
Picture: JC's Naval

Kuma w Tsingtao, 16 lipca 1935 roku
Picture: Offical US Navy photo, # NH 82094

Pierwsza informacja o rozpoznaniu wraku Kumy pojawiła się w 2004 roku i pochodziła od Kevina Danleya, który ma niewątpliwie wielkie zasługi w badaniu tego elementu historii w rejonie Malajów, Indonezji i Filipin. Szczątki krążownika zostały odnalezione sonarowo 12 marca 2004 roku na pozycji odległej o 10 mil morskich od zgłoszonej przez dowódcę Tally-Ho i 63 mile od podanej oficjalnie po wojnie - ostatecznie jest to miejsce odległe o 16 mil na zachód od wyspy Penang w Cieśninie Malacca. Pozytywna identyfikacja wraku została przeprowadzona przez nurków działających z pokładu statku badawczego MV Empress w ciągu następnych dwóch dni. Kuma spoczął na głębokości 46 metrów na prawej burcie. Część elementów nadbudówek, jak kominy, oraz wyrzutnie torpedowe i niektóre działa znaleziono oderwane na dnie. Mostek przetrwał w miarę cały, podobnie jak i większość stanowisk dział. Brakło około dwudziestu metrów oderwanej części rufowej (od lewoburtowej zewnętrznej śruby), widoczne były też ślady działania wysokiej temperatury (pożaru przed zatonięciem okrętu, zwłaszcza na śródokręciu), który stopił wiele szyb w bulajach i nadbudówkach.

Zapewne jeden z kominów krążownika
Picture: 2006, DrMike

Sterówka krążownika Kuma
Picture: 2006, DrMike

W pierwszej połowie 2014 roku stwierdzono, że wrak krążownika Kuma został niemal całkowicie zniszczony przez grasujących aktywnie w tej części świata złomiarzy, dzieląc w ten sposób los wraków drugowojennych zatopionych okrętów z Morza Jawajskiego oraz niektórych malajskich, w tym nieodległego wraku ciężkiego krążownika Haguro. Trudno powiedzieć, czy wszczęte podobno przez miejscowe władze śledztwo coś dało, niemniej niezależnie od jego wyniku zostaje stwierdzić, że relacje przygotowane między 2004 a 2014 rokiem zyskały szczególną wartość historyczną o wiele wcześniej, niż stałoby się zwykłym trybem rzeczy na skutek naturalnego rozpadu płytko spoczywającego wraku.