HMS Falmouth (1910)
l
 
Indeks

Aktualnosci
Capital Ships

Nieco historii
Utracone K

Aboukir
Adm. Graf Spee
Adm. Nachimow
Alb. da Barbiano
Alb. da Giussano
Alm. Oquendo
Amphion
Argyll
Armando Diaz
Ashigara
Astoria
Atlanta
Black Prince
Blas de Lezo
Blücher (1908)
Blücher (1937)
Bremen
Brummer
Canberra
Card. Cisneros
Cassandra
Cezare Rossarol
Charleston
Charybdis
Chokai
Cöln (1909)
Cöln (1916)
Cressy
Cristóbal Colón
Curacoa
Curlew
Czerw. Ukraina
Defence
De Ruyter
Dmitrij Donskoj
Dragon
Drake
Dresden (1907)
Dresden (1917)
Durban
Edinburgh
Elbing
Emden
Exeter
Falmouth
Frankfurt
Frauenlob
Friedrich Carl
Furutaka
G. d. Bande Nere
Gius. Garibaldi
Haguro
Hampshire
Helena
Hermes
Hogue
Houston
Huron
Indianapolis
Infanta M. Teresa
Java
Jingyuan
Jintsu
Juneau
Kaiser Joseph I
Karlsruhe
Kinu
Kléber
Komintern
Königsberg
Krasnyj Kawkaz
Kuma
Kumano
Ladoga
Maine
Mainz
Manchester
Maya
Midilli
Mogami
München
Nachi
Neptune
Northampton
Nürnberg (1916)
Pallada
Pathfinder
Penguin
Perth
Pioneer
Prinz Adalbert
Prinz Eugen
Quincy
Raleigh
Rochester
Rostock
Sakawa
San Diego
Scharnhorst
Schurz
Strasbourg II
Sydney
Thames
Undine
Vincennes
Vizcaya
Warrior
Wiesbaden
Wilkes-Barre
Zenta
Zhiyuan

Położenie stępki 21.02.1910
Wodowanie 20.09.1910
W służbie od 09.1911
Modernizacje -
Zatopiony 19.08.1916
Typ Town (Weymouth), liczba jednostek w typie 21 (4)
Wyporność 5 360 ts
Wymiary d-138,1 s-14,5 z-4,72 m
Uzbrojenie 8x152, 4x47 mm
Pancerz pp 51-19 mm
Prędkość maks. 25 w
Załoga 475

l

HMS Falmouth
Picture: BBC
W pierwszych latach XX stulecia Royal Navy zaprzestała dalszych prac nad krążownikami pancernopokładowymi drugiej klasy w postaci, jaka była rozwijana wcześniej przez szereg serii tych okrętów od 1877 roku. Ostatnim wprowadzonym do użytku typem był Challanger (1902). Kilka lat później ich miejsce zaczęły zajmować okręty klasyfikowane jako lekko opancerzone krążowniki (a później zwane już tylko lekkimi krążownikami). Pierwsze z nich należały do typu Town (1909), jednak pod względem konstrukcyjnym początkowo pozostawały tak naprawdę krążownikami pancernopokładowymi i dopiero w trzeciej ich podserii (typie Chatham) zastosowano klasyczny pancerz burtowy. Wszystkie jednak różniły się zdecydowanie od poprzedników zastosowanym typem napędu - zamiast maszyn parowych otrzymały turbiny, gwarantujące większą prędkość. W przypadku typu Town było to 25 węzłów, niemniej rozwój turbin parowych, połączony z przechodzeniem na opalanie kotłów ropą, pozwolił kolejnym seriom krążowników na osiąganie coraz większych prędkości.


HMS Falmouth, brytyjska kartka pocztowa
Picture: Fjordr

Typ Town liczył łącznie 21 jednostek, zbudowanych w czterech seriach, z których każda jakoś różniła się od poprzedniej. Dodatkowo w chwili wybuchu wojny Royal Navy przejęła jeszcze dwie jednostki, ujmowane w osobny podtyp (Birkenhead), budowane na zamówienie Grecji i wzorowane na typie Town. Jego dalekim rozwinięciem (w oparciu o podtyp Birmingham) były tak zwane "krążowniki atlantyckie", których koncepcja po niejakich dyskusjach została zrealizowana w typie Hawkins (1918), zwanym też z początku "zmodyfikowanym typem Birmingham". Były to okręty znacznie już większe, szybsze i silniej uzbrojone (w działa kalibru 190 mm), które z czasem dały początek "dużym" krążownikom, po konferencji londyńskiej w 1930 roku określanym oficjalnie jako "ciężkie".
HMS Falmouth należał do drugiej, liczącej cztery jednostki, podserii typu Town, określanej jako podtyp Weymouth. Był w Royal Navy ostatnim krążownikiem drugiej klasy należącym de facto do grupy krążowników pancernpokładowych. W czasie I wojny stracono dwie jednostki typu Town (HMS Falmouth i HMS Nottingham). Te, które pozostawały w służbie Royal Navy, zostały posłane na złom najpóźniej do 1930 roku. Dłużej przetrwały niektóre z okrętów zakupionych przez Royal Australian Navy. Ostatni z nich, HMS Adelaide, wziął jeszcze czynny udział w II wojnie światowej i zakończył żywot dopiero w 1949 roku (pozostałe trzy zostały wycofane podobnie, jak brytyjskie). W trakcie Wielkiej Wojny niejaką sławę zyskało kilka Townów. Już na jej początku sporo słychać było o HMS Glasgow, głównie za sprawą bitew pod Coronelem i koło Falklandów, w których wziął udział, jak i późniejszego polowania na ostatnią jednostkę niemieckiej Eskadry Wschodnioazjatyckiej, SMS Dresden. Ponadto HMS Dublin wziął udział w pościgu za krążownikiem liniowym SMS Goeben i operacji dardanelskiej; HMAS Sydney stoczył zwycięską walkę z SMS Emden, kładąc podwaliny pod tradycje RAN; z platformy lotniczej HMS Yarmouth dokonano w 1917 roku pierwszego w historii startu samolotu z pokładu okrętu; HMS Birmingham staranował w 1914 roku niemiecki okręt podwodny U-15, zaś HMS Southampton storpedował krążownik SMS Frauenlob podczas bitwy jutlandzkiej (w której brała zresztą udział większość okrętów typu Town).
l

HMS Falmouth, brytyjska kartka pocztowa z 1914 roku
Picture: H. Symonds & Co, Q 21243 from the collections of the Imperial War Museums via Wikimedia
Pierwsze lata służby HMS Falmouth spędził we Flocie Atlantyku, w 1913 roku trafiając do rezerwy, gdzie wszakże nie zabawią długo, zmobilizowany w sierpniu 1914 i włączony w skład 1. Dywizjonu Lekkich Krążowników, działającego w składzie Grand Fleet. Od tej chwili regularnie współdziałał z ciężkimi jednostkami, głównie krążownikami liniowymi. Formalnie wziął udział w pierwszej bitwie koło Helgolandu (bez zaangażowania w walkę, podobnie jak i w bitwie koło Ławicy Dogger w styczniu 1915, po której eskortował krążowniki liniowe w drodze powrotnej do bazy. Podczas bitwy jutlandzkiej znajdował się w osłonie ciężkich jednostek Beatty'ego. W kontakt z przeciwnikiem wchodził kilkukrotnie: podczas ostrzeliwania uszkodzonego krążownika SMS Wiesbaden, a następnie krążowników liniowych SMS Lützow i SMS Derfflinger. Oddał też wówczas niecelny strzał torpedowy, samemu otrzymując dwa mało groźne trafienia. Podczas nocnych starć ostrzelał lekki krążownik SMS München, doprowadzając do jego chwilowego unieruchomienia. Jak później policzono, zużytkował podczas tej bitwy 175 pocisków, zajmując w swojej kategorii najwyższą lokatę.

Tonący HMS Falmouth
Picture: Pinterest
W drugiej połowie sierpnia 1916 roku miała miejsce kolejna akcja Kaiserliche Marine, mająca na celu zwabienie elementów Grand Fleet w zasadzkę. Plan opierał się z jednej strony na ostrzale miasta Sunderland przez niemieckie krążowniki liniowe, z drugiej zaś na okrętach podwodnych, które rozstawione na przewidywanej trasie brytyjskich ciężkich jednostek, skierowanych w tej rejon dla inwerwencji, miały przetrzebić przeciwnika. Nic z tego nie wyszło, głównie za sprawą wywiadu, który przechwycił i odczytał dość niemieckich wiadomości, żeby Grand Fleet zawróciła w porę do portów. Okręty podwodne otrzymały szybko rozkaz, żeby ponownie zająć się żeglugą handlową, ale U-66 i tak wypatrzył HMS Falmouth. Dwie z trzech odpalonych torped trafiły, ciężko uszkadzając krążownik, z którego zaczęto rychło zdejmować całą zbędą akurat załogę. Był wówczas atakowany powtórnie, ale dwie torpedy przeszły pod okrętem, który ruszył z prędkością dwóch węzłów w stronę brzegu. Rano zjawiły się przy nim holowniki (zaś mniej więcej w tym samym czasie U-52 storpedował i zatopił daleko na pełnym morzu bliźniaczego HMS Nottingham), niemniej holowany krążownik został rychło spostrzeżony przez U-63, który pomimo eskorty ośmiu kontrtorpedowców zdołał koło południa trafić okręt dwoma torpedami, powodując najpewniej śmierć ośmiu ludzi w kotłowni (krótko po 17:00 grupa ochotników próbowała ich odszukać w głębi kadłuba, ale bez powodzenia). Okręt zatonął dopiero po ośmiu godzinach, które jednak nie wystarczyły, żeby doholować go na płyciznę. Łącznie stracono 14 ludzi, oprócz ośmiu wspomnianych, dwóch poległo podczas pierwszego ataku, jeden utonął podczas zdejmowania załogi, jeden jeszcze zmarł później na skutek odniesionych ran.
l


Obraz 3D - HMS Falmouth i obecny stan jego wraku
Picture: Historic England’s Geospatial Imaging Team, Historic England

Wrak HMS Falmouth spoczywa na głębokości 16 metrów w odległości około 8 mil Bridlington na wybrzeżu Yorkshire. Pierwszy raz zainteresowano się nim bliżej już kilka dni po zatonięciu, a to dla sprawdzenia, czy dałoby się krążownik podnieść z dna i wyremontować. Szybko uznano wszakże, że jakkolwiek zatonął na równej stępce, prace takie byłyby nieopłacalne. Zdjęto zatem z pokładu część uzbrojenie, ostatecznie przerywając wszelką eksplorację w październiku 1916 roku, gdy pogoda stała się zbyt niesprzyjająca. Obiekt został odkryty ponownie na początku lat trzydziestych przez personel Royal Air Force, sprawujący pieczę nad przybrzeżnymi poligonami morskimi, wykorzystywanymi do ćwiczebnych bombardowań. Doprowadziło to do intensywnych prac rozbiórkowych na wraku, którego sporo chyba wtedy ubyło. W 1973 zainteresowali się nim cywilni już nurkowie, przez co zaczął zyskiwać na popularności jako cel wypraw.
Pierwsze kompleksowe badanie wraku zostało zorganizowane w 2015 roku przez brytyjską agencję rządową Historic England, która zleciła wstępne prace przygotowawcze firmie Fjordr (zajmującej się konsultingiem w sprawach morskich i historycznych), samo zaś badanie zostało przeprowadzone z pomocą Maritime & Coastguard Agency. Cała akcja pozwoliła nie tylko na stworzenie pełnej cyfrowej dokumentacji wraku, ale także zgromadzenie sporej porcji materiałów historycznych na jego temat (jak i krążowników typu Town). Dzięki temu powstała między innymi symulacja 3D, przedstawiająca obecny stan szczątków okrętu. Z niej to, jak i z opisu wraku wynika, że znajdujące się na dnie elementy nadal oddają zarys kadłuba i daje się wśród nich znaleźć sporo łatwych do identyfikacji fragmentów okrętu, jak kocioł czy jeden z kabestanów. Wyraźnie dostrzec można też łańcuchy kotwiczne. Ponieważ nie udało się ustalić dokładnego losu ośmiu ludzi z kotłowni numer 3, którzy zaginęli podczas drugiego ataku torpedowego, przypuszcza się, że ich szczątki mogą nadal znajdować się we wraku, który w marcu 2017 roku został ostatecznie objęty pełną ochroną prawną jako grób wojenny. Oznacza to, że jakkolwiek można do niego nurkować, ruszanie czegokolwiek jest zabronione.
l
HMS Falmouth w Wikipedii
Artykuł o HMS Falmouth i jego wraku na stronie Historic England
Artykuł o wraku HMS Falmouth na stronie Fjordr
Logi HMS Falmouth z lat 1914-1915: Naval History
Ulotka w formacie PDF, opisująca HMS Falmouth, oraz jego wrak: Historic England
Film z zejścia do szczątków HMS Falmouth (2014): You Tube
l
Copyright © 2020 by Estraven