HMS Pathfinder
Picture: Goodreads

HMS Pathfinder spędził lata do początku wojny najpierw we Flocie Atlantyku, potem w Home Fleet. W chwili wybuchu konfliktu należał do 8. Flotylli Niszczycieli, stacjonującej Rosyrth i przeznaczonej do służby patrolowej w rejonie Firth of Forth u szkockich wybrzeży. Była to służba dość odpowiedzialna, jako że w Rosyth znajdowała się jedna z ważniejszych baz Royal Navy, która w oczywisty sposób mogła skusić przeciwnika. I rzeczywiście skusiła. Czwartego września 1914 roku niemiecki okręt podwodny U-21 zapuścił się w głąb zatoki Firth of Forth, i chociaż został przegoniony, nie odszedł daleko, zajmując pozycję w pobliżu Isle of May. Stamtąd też dostrzegł nad ranem idącego na patrol Pathfindera z grupą niszczycieli. Wracający koło południa zespół znalazł się na tyle blisko zanurzonego okrętu podwodnego, że stworzyło to sposobność do ataku. O 15:43, przy dystansie 2 tysięcy jardów, U-21 odpalił jedną torpedę kalibru 500 mm.

HMS Pathfinder
Picture: Facta Nautica

I ta torpeda trafiła w lewą burtę krążownika na wysokości wieży bojowej. Chociaż udało się ją spostrzec z pokładu, próba wymanewrowania pocisku nic nie dała. Wiązało się z niską prędkością okrętu, wynoszącą wówczas tylko 5 węzłów (co zostało wymuszone przez braki węgla, na które cierpiała wówczas Royal Navy - krążowniki zwiadowcze nie były przy tym na liście priorytetowych jednostek i nawet wychodząc na patrol otrzymywały go tylko tyle, żeby jako tako wypełnić swoje obowiązki i powrócić pod parą do bazy). Ta oszczędność srodze się zemściła. Eksplozja głowicy torpedowej spowodowała dwuetapową detonację pojemników z kordytem w przednim magazynie, co rozsadziło doszczętnie całą dziobową część okrętu. Okaleczony kadłub zatonął niemal natychmiast, pociągając za sobą większość załogi, która nie zdążyła nawet ruszyć szalup na żurawikach. Pierwsze pośród pływających szczątków pojawiły się łodzie rybackie. Wedle dzisiejszych szacunków z obecnych na pokładzie 270 osób ocalało dwadzieścia.

W ten sposób HMS Pathfinder przeszedł do historii jako pierwszy okręt zatopiony przez torpedę z własnym napędem, jak i pierwsza ofiara posługującego się tą bronią okrętu podwodnego. Można dodać, że świadkiem zdarzenia był obecny na brzegu w St. Abbs późniejszy pisarz Aldous Huxley, który skreślił wówczas emocjonalny opis zatonięcia krążownika. Widziało to także wiele innych osób, niemniej Admiralicja i tak próbowała początkowo zataić, iż krążownik został zatopiony przez okręt podwodny i utrzymywała, że wszedł tylko na minę (co miało chyba przede wszystkim poprawić samopoczucie samej Admiralicji, mocno zakłopotanej równie bezprecedensowym zdarzeniem). Gdy prawda wyszła na jaw za sprawą lokalnej gazety, próbowano jeszcze stworzyć legendę, iż przeciwnik został w ramach zemsty osaczony i rozstrzelany z dział. W rzeczywistości U-21 dotrwał do końca wojny, zatapiając w jej trakcie jeszcze wiele jednostek, w tym dwa pancerniki, brytyjskie predrednoty HMS Triumph i HMS Majestic, i francuski krążownik pancerny Amiral Charner.

HMS Pathfinder zatonął około 18 kilometrów od brzegu, zatem położenie jego wraku było zapewne od początku dobrze znane. Znajduje się na średniej głębokości 47 metrów, zaś nigdy nie tknięty przez złomiarzy (a obecnie prawnie chroniony) wrak nosi wyraźne ślady zniszczeń, do których doszło dobrze ponad sto lat temu. Brakuje mu części dziobowej, przy czym wedle opisów linia cięcia zdaje się przebiegać tuż przed pierwszym kominem (czyli inaczej, niż na rysunku Roda Macdonalda). Na wraku nie ma również żadnych nadbudówek ani kominów, zaś wkoło niego można dostrzec sporo porozrzucanych pocisków, łodzie z fragmentami żurawików, wyrwaną z mocowań prawoburtową wyrzutnię torpedową. Jakkolwiek złomiarze tam nie gościli, sporo dodatkowych zniszczeń spowodowały sieci rybackie, regularnie zahaczające o wrak i wyrywające z niego fragmenty konstrukcji oraz naruszające podstawy niektórych spośród dział pokładowych.