HMS Hermes, gdzieś między 1910 a 1915 rokiem
Picture: Bain News Service, ggbain.16997, Library of Congress

Podobnie jak jednostki siostrzane, również i HMS Hermes został zaraz po włączeniu do stanu floty skierowany do służby kolonialnej. Pierwszy jej okres spędził w rejonie Karaibów, wracając do metropolii pod koniec 1901 roku dla wymiany kotłów, co zostało przeprowadzone w stoczni Harland & Wolff w Belfaście. Następnym jego przydziałem była Flota Kanału, po czym w 1905 został przeniesiony na krótko do rezerwy, już w następnym roku trafiając na wody Południowej Afryki, gdzie jako jednostka flagowa miejscowych sił Royal Navy służył do 1913 roku. Wówczas to powrócił do Wielkiej Brytanii i ponownie został skierowany do rezerwy, co w tym przypadku oznaczało rozpoczęcie prac mających zmienić krążownik w jednostkę eksperymentalną, czyli transportowiec wodnosamolotów. Była to pierwsza taka próba podjęta w jakiejkolwiek marynarce wojennej.

Prace objęły między innymi usunięcie działa z przedniego pokładu i dwóch dział z rufowej nadbudówki. Pierwsze z nich zostało zastąpione platformą startową z brezentowym hangarem. W części rufowej ustawiono drugi brezentowy hangar dla wodnosamolotu, dodając przy tym na głównym maszcie specjalny bom dla podnoszenia maszyny z wody. Trzecia maszyna mogła być transportowana na śródokręciu, jednak w tym przypadku bez jakiejkolwiek osłony. Dodatkowo wygospodarowano miejsce na trzy składy paliwa lotniczego, mieszące kanistry o łącznej pojemności 9 100 litrów.

W tej postaci z początkiem maja 1913 roku Hermes ponownie wszedł do służby, w lipcu zaś trafiły na jego pokład pierwsze samoloty. Początkowo były to między innymi francuski Borel Bo.11 i brytyjski Short Folder, zastąpione wkrótce francuskimi dwupłatami Caudron G.2 w wersji wyposażonej zarówno w podwozie kołowe, jak i w pływaki. Latem wykonano pierwsze loty, w tym i jeden co najmniej start Caudrona z przedniej platformy. Testy zakończono 6 października, po wykonaniu około trzydziestu lotów. W późniejszym raporcie wyrażono zdanie, iż użycie samolotów pokładowych jest możliwe i że da się je właściwie obsługiwać na dostosowanej do tego jednostce, jednak należy w takim przypadku wybierać raczej wodnopłatowce, niż typowe maszyny skonstruowane do bazowania na lądzie. Zauważono przy tym, iż samoloty te winny być wyposażone w radiostacje, wydatnie zwiększające użyteczność rozpoznania powietrznego. Po zakończeniu testów Hermes został z końcem grudnia skierowany do rezerwy, wracając wszakże do czynnej służby z końcem sierpnia 1914 roku, czyli zaraz po wybuchu Wielkiej Wojny.

Tonący HMS Hermes
Picture: Canterbury Divers

Jego zadaniem miało być transportowanie samolotów i materiałów lotniczych przez Kanał do Francji (brak pewności, czy dziobowa platforma startowa nadal była wtedy na swoim miejscu). W pierwszy i jedyny taki rejs wyruszył pod koniec października, dostarczając kilka wodnosamolotów do Dunkierki. 31 października wybrał się w drogę powrotną, został jednak szybko zawrócony ze względu na meldunek o obecności niemieckiego okrętu podwodnego w rejonie. Było to jednak ostrzeżenie zdecydowanie spóźnione. Zygzakujący i idący z prędkością 13 węzłów krążownik został rychło trafiony torpedą wystrzeloną przez U-27 przy dystansie około 270 metrów. Nie zatonął gwałtownie, dając szansę ratunku załodze, z której zginęło 22 ludzi. Miało to miejsce w Cieśninie Dover, około 14 kilometrów na północ od Calais. Pomimo nader krótkiej kariery, HMS Hermes zapoczątkował tradycje lotnicze w Royal Navy, co znalazło swoje odbicie w fakcie, iż w późniejszych latach jego nazwę nosiły aż dwa okręty lotnicze, tym razem już pełnoprawne lotniskowce. Jeden z nich, pierwszy brytyjski lotniskowiec, zatonął podczas II wojny światowej, kolejny zaś służył po wojnie, w latach 1959-1984.

Najstarszy sieciowy opis wraku HMS Hermes pochodzi z 2007 roku, ale można sądzić, że jako łatwo dostępny obiekt był on penetrowany już wcześniej. Nie został jednak wtedy naruszony przez złomiarzy. Spoczywa w pozycji odwróconej, chociaż z niejakim przechyłem, na głębokości do 32 metrów, wznosząc się na 22 metry poniżej poziomu morza. Lewa burta jest mocno wciśnięta w osady denne, prawa jednak łatwo dostępna i wyeksponowana. Pęknięty mniej więcej w połowie kadłub daje swobodny dostęp do wnętrza. Rufa odłamała się, niemniej jak podają odwiedzający wrak nurkowie, część dziobowa jest bardzo dobrze zachowana, podobnie jak niektóre działa oraz leżące z boku na dnie bocianie gniazdo. Widoczność jest uznawana z reguły za niezłą, zaś stan obrośnięcia wraku za umiarkowany. Wedle relacji historycznych na wraku powinny znajdować się dwa samoloty, niemniej jak dotąd nikt ich najwyraźniej nie dostrzegł.

Zapewne fragment pokładu dziobowego HMS Hermes
Picture: divingdebs via You Tube

Widok prawej burty krążownika
Picture: divingdebs via You Tube

W 2015 roku doszło do procesu sądowego dwóch nurków oskarżonych o zabranie w 2014 z wraku HMS Hermes (który podlega od 1986 roku prawnej ochronie jako grób wojenny, zaś nurkowanie do niego wymaga obecnie zgody władz francuskich) szeregu przedmiotów w celach zarobkowych. W toku procesu obaj oskarżeni zostali uznani winnymi. W 2018 roku jeden z nich został skazany na cztery lata, drugi na trzy i pół roku pobytu w zakładzie karnym.