SMS Emden na Oceanie Indyjskim
Picture: Navrag India

SMS Emden powstał w Stoczni Cesarskiej w Gdańsku (Kaiserliche Werft Danzig), mieszczącej się nad Martwą Wisłą i po drugiej wojnie przejętej wraz z byłą Stocznią Schichaua przez Stocznię Gdańską. Zaraz po wejściu do służby w 1909 roku wysłano go na Daleki Wschód, gdzie wszedł w skład Eskadry Wschodnioazjatyckiej, strzegącej interesów Niemiec na całym obszarze Azji i Pacyfiku. Wraz z wybuchem wojny mianowany w 1912 roku na dowódcę eskadry wiceadmirał Maximilian von Spee skierował Emdena do samotnego działania na Oceanie Indyjskim, samemu koncentrując się wraz z eskadrą na obszarze Pacyfiku, przynajmniej do chwili, gdy Japonia także przystąpiła do wojny (wówczas po stronie Ententy), co skłoniło dowódcę zespołu do przejścia na Atlantyk i podjęcia próby przedarcia do Niemiec.

SMS Emden w 1908 roku
Picture: The Virtual Dockyard

Jak wiadomo nie skończyło się dobrze dla grafa Spee i jego okrętów, z których ostatni, SMS Dresden (bliźniak Emdena) uległ w marcu następnego roku samozatopieniu Zatoce Cumberland na chilijskiej wyspie Más a Tierra. Operujący samodzielnie Emden nie zdołał przetrwać tak długo, chociaż przez pierwsze trzy miesiące (od końca lipca do końca października 1914) odniósł szereg sukcesów, zatapiając albo opanowując 23 statki handlowe. Działał głównie w rejonie Singapuru i i Cejlonu (wiedząc, że na zachodnim Oceanie Indyjskim operował w tym samym czasie SMS Königsberg). Dwa razy atakował też ogniem artyleryjskim porty: w Madrasie w Indiach i w Penangu na Malajach. Jego obecność zaskoczyła zrazu sojuszników, którzy skierowali wszakże we wrześniu kilka brytyjskich i japońskich okrętów do poszukiwania rajdera, ten przeszedł jednak bardziej na południe, docierając aż do cieśniny Sunda.

Pozostał w niej dwa dni, po czym bez sukcesów na koncie skierował się na Wyspy Kokosowe, aby zaatakować tamtejszy posterunek brytyjski. Widząc nieznaną jednostkę, zbliżającą się do wyspy, załoga garnizonu zdołała oznajmić światu przez radio o zjawieniu się intruza. Pomimo stosowanego przez krążownik zagłuszania wiadomość została odebrana na pokładzie lekkiego krążownika HMAS Sydney, który przechodził akurat wraz z eskortowanym konwojem 52 mile od wyspy. Nie tracąc czasu australijski dowódca skierował się z maksymalną prędkością w stronę Wysp Kokosowych, gdzie dotarł trzy godziny później. Tym razem to załoga Emdena przeżyła zaskoczenie, nie oczekując takiego obrotu sprawy (chociaż przechwycono informację o nadciągającej odsieczy, sądzono że znajdowała się ona pięć razy dalej, niż w rzeczywistości). Niemiecki krążownik podjął walkę, nie mając nawet kiedy zabrać oddziału desantowego z lądu. Dysponującymi cięższymi działami 152 mm Sydney, chociaż wstrzeliwał się w cel dłużej, niż Emden, pierwszy osiągnął znaczące trafienia, demolując kabinę radiową, zabijając obsadę jednego z dziobowych dział i niszcząc maszynkę sterową.

Wrak SMS Emden przy brzegu wyspy North Keeling w 1915 roku
Picture: Allan C. Green, State Library of Victoria via Wikipedia

Wrak SMS Emden przy brzegu wyspy North Keeling krótko po walce
Picture: Royal Australian Navy

Podejmowane kilkukrotnie przez niemiecki krążownik próby storpedowania Australijczyka nic nie dały, ten zaś trafiał Emdena coraz celniej. Krótko po 10:00, czyli niecałą godzinę po rozpoczęciu starcia, wywołał poważny pożar po detonacji zapasów amunicji przy dziale numer 4. O 10:45 artyleria Emdena była niemal w całości rozbita, nadbudówka podziurawiona, dwa tylne kominy i przedni maszt obalone. Okręt poniósł też poważne straty w załodze i w zasadzie zostało mu tylko jedno - wyrzucić się dla brzeg dla ratowania tych, którzy zostali jeszcze przy życiu. Po wejściu na rafę doszło do zalania kotłowni i maszynowni, zaś załoga usunęła zamki dział, celowniki z wyrzutni torpedowych i zniszczyła książki kodowe. Sydney zajął się jeszcze statkiem zaopatrzeniowym niemieckiego krążownika (został samozatopiony przez załogę na widok przeciwnika), po czym wrócił do wraku Emdena, nad którym wciąż powiewała bandera. W tej sytuacji Sydney wznowił ostrzał, co skłoniło niemiecką załogę do podniesienia białej flagi. Straty australijskiego krążownika wyniosły siedmiu poległych, na Emdenie zginęło 133 ludzi. Reszta załogi trafiła do niewoli i wróciła do Niemiec w 1920 roku. Oddział desantowy zdołał jeszcze przed końcem walki zbiec na pokładzie niewielkiego szkunera, którym dostał się ostatecznie do Jemenu, wówczas części Imperium Otomańskiego, sojusznika Niemiec.

Pozostałości rufy i śruby Emdena (2016)
Picture: Het Maritiem Programma van de Rijksdienst

Rufowa kotwica Emdena (2016)
Picture: Het Maritiem Programma van de Rijksdienst

Znajdujący się tuż przy brzegu wyspy wrak Emdena był od samego początku poddany niszczącemu działaniu fal, które już w 1919 roku, jak stwierdzono podczas inspekcji, doprowadziły do rozpadu kadłuba i skrycia się jego szczątków pod powierzchnią wody. Wcześniej, w 1915 roku, pewna japońska firma zaproponowała podniesienie i wyremontowanie okrętu, co oczywiście nie doszło w tej sytuacji do skutku. Niemniej co się odwlecze, to nie uciecze, i we wczesnych latach pięćdziesiątych inna (jak można sądzić) japońska firma wzięła się za złomowanie wraku w miejscu jego spoczynku i w 1954 roku pozostały po nim tylko rozrzucone na dnie drobne fragmenty, wśród nich kotwica, nieco urządzeń z maszynowni oraz śruby z wałami (chociaż zwykle to one są jedną z najcenniejszych zdobyczy złomiarzy).

W Niemczech historia Emdena została oczywiście uznana za przykład bohaterstwa i poświęcenia i w pewien stonowany sposób jego pamięć jest zapewne kultywowana do dzisiaj. Australia też o nim pamięta, chociaż z trochę innych przyczyn - bój HMAS Sydney z niemieckim rajderem położył fundamenty pod tradycje Australijskiej Marynarki Wojennej. Z tego powodu trzy spośród zdjętych z wraku kilka tygodni po walce dział Emdena są do dziś eksponowane przez Aussies. Jedno znajduje się w Hyde Parku w Sydney, drugie w Australian War Memorial w Canberze (wraz z szeregiem innym pamiątek po krążowniku), trzecie w Royal Australian Navy Heritage Centre, bazie marynarki wojennej w Sydney. W różnych latach powstało też kilka filmów opisujących historię okrętu, tak niemieckich, jak i australijskich. Zaś miejsce na Wyspach Kokosowych, gdzie znajdował się wrak bywa czasem odwiedzane przez nurków, chociaż wydaje się, że jako pole skąpo rozrzuconych szczątków nie jest bardzo popularne.

Działo 105 mm z Emdena w Hyde Parku w Sydney
Picture: Saberwyn via Wikipedia