Hiszpańska załoga dokonał odbioru okrętu w Genui w maju 1887 roku, niemniej nie był on wtedy tak całkiem kompletny. Dowództwo Armada Espanola nie zaakceptowało oferowanych oryginalnie dział kalibru 234 mm (produkowanych przez Armstronga), uznając je za wadliwe. Dopiero w lutym następnego roku krążownik zawinął do Tulonu, gdzie miał otrzymać dwa francuskie działa 240 mm, jednak był to już na tyle gorący czas, że do montażu uzbrojenia nie doszło. Wobec zapowiedzi konfliktu Cristóbal Colón (chociaż nadal uzbrojony tylko w dziesięć dział kalibru 152 mm) został czym prędzej skierowany do Sao Vicente na Wyspach Zielonego Przylądka, gdzie dołączył do trzech krążowników typu Infanta Maria Teresa, które też nie były całkiem sprawne - nie dość, że wymagały pilnie oczyszczenia dna, żeby móc osiągnąć prędkość wyższą, niż 14 węzłów, to jeszcze ich działa 140 mm od dawna tęskniły za modernizacją, zaś posiadany zapas amunicji był w wielkim stopniu wadliwy - wszystko to fatalnie odbiło się na przebiegu późniejszej walki.

Decyzja zapadła 1 lipca. Następny dzień poświęcono na ściąganie na pokłady tych ludzi z załóg, którzy walczyli na lądzie i 3 lipca o 8:45 dywizjon ruszył się z miejsca. Amerykanie dostrzegli go o 9:30, gdy pojawił się w kanale wiodącymi z zatoki, i praktycznie natychmiast otworzyli ogień. Hiszpanie odpowiedzieli tym samym, wspierani przez dwie baterie lądowe. Uciekający dywizjon wziął ostatecznie kurs na zachód, wzdłuż wybrzeża Kuby i pasma gór Sierra Maestra. Przeciwnik ruszył za nim, zaś jego ostrzał okazał się piekielnie skuteczny, zwłaszcza że hiszpański zespół poruszał się niezbyt szybko i miał ograniczone możliwości obrony. Pierwsza skierowała się do brzegu i wyrzuciła na mieliznę Infanta Maria Teresa. Kwadrans później, o 10:30 to samo uczynił Almirante Oquendo, nieruchomiejąc kilkaset metrów od niej. Vizcaya wszedł celowo na płyciznę o 11:15 i tylko Cristóbal Colón wymykał się aż do 13:30. Wtedy to, chociaż nadal sprawny i mało uszkodzony, po osaczeniu przez przeciwnika także wyrzucił się na brzeg, a dodatkowo zarządzono otwarcie zaworów dennych. Z kontrtorpedowców jeden zatonął, drugi zdołał dotrzeć na płyciznę. Straty hiszpańskie objęły 343 zabitych i 151 rannych (1889 dostało się do niewoli), amerykańskie jednego zabitego i jednego rannego...

Zaraz po bitwie Amerykanie poddali wraki hiszpańskich krążowników inspekcji, w trakcie której uznali dwa z nich za warte podniesienia i remontu dla wcielenia do własnej floty. W przypadki Infanty Marii Teresy poszło im to początkowo niezgorzej (utracili zdobycz dopiero podczas przeprowadzania do Stanów, gdy silny sztorm wymusił odcięcie holu i okręt osiadł na rafie na Bahamach), niemniej Cristóbal Colón stawił niespodziewanie opór, chociaż wedle wszelkich znaków winny był tutaj przede wszystkim zbytni pośpiech. Próbę ściągnięcia krążownika na głęboką wodę podjęto jeszcze tego samego dnia wieczorem, nie zadbano jednak najwyraźniej o pełną kontrolę stanu jednostki i tym samym nie zamknięto zaworów dennych. Uwolniony kadłub zaczął szybko nabierać wody i rychło dostał przechyłu, przewracając się ostatecznie na prawą burtę, tyle że teraz rufą skierowany do brzegu, a nie dziobem. I w tej pozycji, z lewą burtą ponad falami, został porzucony.

Wrak krążownika Cristóbal Colón znajduje się w odległości 121 kilometrów od Santiago de Cuba i z racji dystansu jest zapewne najrzadziej odwiedzanym. Sądząc po dostępnych materiałach porzucony i "tonący" w piasku wrak wyprostował się z latami i obecnie spoczywa niemal na równej stępce, z elementami nadbudówek i masztów rozrzuconymi na dnie przy prawej burcie. Wydaje się, że całe jego uzbrojenie pozostało a pokładzie i nadal jest dobrze identyfikowalne. Około 2012 roku wszystkie wraki pozostałe po bitwie o Santiago zostały objęte rządowym programem "A dive in history", mającym w jakimś stopniu wspierać turystykę, zaś w 2015 roku zyskały status objętych ochronioną pomników historii.